Иқтисодий таҳлил ва аудит

5.2.Молиявий натижаларнинг шаклланиши ва уларнинг турлари.
Хўжалик юритувчи субъектларнинг молиявий натижалари бу кенг қамровли тушунчадир. Уларнинг шаклланиши ва тақсимланиши бўйича тўлиқ ва ҳар томонлама асосланган хулоса чиқариш учун кўрсаткичлар тизимидан фойдаланиш лозим. Кўрсаткичлар ҳақида тўғри хулоса чиқариш учун, аввало, уларни илмий жиҳатдан таснифлаш керак. Иқтисодий таҳлилда кўрсаткичлар ғоят кўпбелгилар билан таснифланади. Чунончи, иқтисодий кўрсаткичларни иқтисодий мазмуни, фойдаланиш даражаси, ифодаланиш шакли, умумлаштириш даражаси, хўжалик фаолиятининг бўғинлари ва шаклланиш ҳолати бўйича каби белгилар бўйича таснифлаш қабўл қилинган.
Молиявий натижаларни ифодаловчи кўрсаткичлар тизимини, уларнинг «Молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот»да ифодаланишини, ҳар бир кўрсаткичнинг аниқланиш йўлларини, молиявий натижаларнинг умумлашган кўрсаткичлари таҳлилини ёритишдан иборат. Ушбу мавзуни таҳлил қилишда бевосита корхонанинг охирги натижаси, яъни, фойда ва рентабелликни ифодаловчи кўрсаткичлар ўрганилади. Аммо ушбу кўрсаткичлар бозор муносабатлари шароитида бир қанча омиллар таъсирида, кўпгина манбалар ҳисобидан шаклланади. Шу туфайли, корхона молиявий натижаларини ифодаловчи кўрсаткичлар таҳлилининг кўлами анча кенгайган.
Молиявий натижаларни ифодаловчи кўрсаткичлартизими унинг даромадлари, фойдаси ва рентабеллиги билан боғлиқ кўрсаткичлардир.
«Харажатлар таркиби тўғрисидаги…» Низомга асосан корхонанинг даромади қуйидагилардан иборат:

• 
  Маҳсулотни сотишдан келган соф тушум;
  
• 
  Корхонанинг асосий фаолиятидан келган бошқа даромадлар;
  
• 
  Молиявий фаолиятдан келган даромад;
  
• 
  Тасодифий даромадлар.
  

Бу тарзда даромадларни бўлиниши корхонанинг хўжалик фаолиятига холис баҳо бериш учун имконият беради.


I. Маҳсулотни сотишдан олинган соф тушум.
1.1. Сотишдан олинган соф тушум = маҳсулотни сотишдан олинган ялпи тушум-қўшилган қиймат солиғи (ҚҚС), аксиз солиғи, қайтиб келган товарлар, харидорларга берилган имтиёзлар ва бошқалар.
1.2.Экспорт фаолиятини амалга оширувчи корхоналар ҳаракатдаги қонунда кўзда тутилган тартибдафойдани ҳисоблайди.
1.3.Маҳсулотни сотишдан олинадиган тушум «Ўзбекистон Республикаси бухгалтерия ҳисоби тўғрисидаги» Қонунга мувофиқ аниқланади.