Иқтисодий хулқ-атворнинг психологик ва педагогик асослари ва инсон

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 1
тарзда юз бериб, оқилона ҳаракатлар билан 
ўйланмай қилинган ҳаракатлар орасида туради.
Тўртинчи тип ҳаракат урф-одат, анъаналар 
асосида ўйламай қилинган ҳаракатлар бўлиб, 
уларни оқилона ҳаракат даражасига киритиб 
бўлмайди.
Ҳар қандай даврнинг ахлоқи ҳаракатнинг маъ-
лум бир қисмини ташкил этади ва у иқтисодий 
рационал ҳаёт тарзи шаклланишига, юзага кели-
шига тўсиқ бўлиши мумкин. Шундай қилиб, инсон 
ҳаракатининг мураккаб мотивлари эҳтиёжларда 
ифодаланади. Айнан эҳтиёжлар уларнинг саъй-
ҳаракати, хулқ-атвори ва танловини белгилайди.
Демак, инсон шахс тарбиясида, унда иқтисодий 
тафаккурнинг шаклланишида ана шу жараённи 
назардан қочирмаслик керак. Бунинг учун биз-
нингча, бир томондан, иқтисодий йўналиш бўйича 
мутахассис тайёрлашда талабалар «Иқтисодий 
педагогика ва психология» фанини ўрганишлари 
зарур. Иккинчидан, иқтисодиёт назарияси фа-
нини ўрганишда психологик нуқтаи назардан 
чуқурроқ ёндашишни ҳам унутмаслик керак. 
Зарур билимларни эгаллаш, олинган иқтисодий 
билимларни эътиқодга айлантириш, иқтисодий 
саъй-ҳаракат, одатга айлантириш иқтисодий 
таълим ва тарбиянинг вазифасидир. Фақат шу 
йўл билангина иқтисодий билим амалиёт билан 
боғланади. 
Иқтисодий билимларни эгаллашда иқтисодий 
тафаккурни шакллантиришнинг муҳим жиҳат-
ларидан бири ёшларда иқтисодий психологияни 
шакллантиришдир. Иқтисодий психология, бир 
томондан, иқтисодий таълим-тарбияга, иккинчи 
томондан, жамиятдаги мавжуд тизимга хос тарз-
да шакллана боради.
Мамлакатимизда тарихан қисқа вақт ичи-
да бозор муносабатларига асосланган миллий 
иқтисодиётнинг асослари барпо этилди. Бу эса 
иқтисодий билимлар асосларини кишилар он-
гига сингдириш долзарб масалага айланиши-
га олиб келди. Шунинг учун ҳам, ёшларимизда 
иқтисодий тафаккурни шакллантириш, бунинг 
учун энг муҳим иқтисодий атама ва тушунчалар 
мазмун-моҳиятини ўрганишга алоҳида аҳамият 
бериш талаб этилади. Чунки улар шахснинг 
иқтисодий танлови қандай юз беришига катта 
таъсир кўрсатади. Иқтисодиётни ривожланти-
рувчи куч – бу, инсонлар экан, демак, вазиятни 
тўғри баҳолай оладиган мутахассисларни тайёр-
лаш давр талабидир. 
Самарасиз, беҳуда сарфланган вақт катта 
йўқотишларга олиб келиши мумкин. Вақт муҳим 
иқтисодий категория, уни чуқур ўрганиш талаб 
этилади. Буни ёшлар онгига сингдириш, улар-
ни кундалик ҳаётларини тўғри режалаштиришга 
ўргатишимиз зарур. Зеро, вақтни орқага қайтариб 
бўлмайди. 
Инсоннинг ҳар қандай фаолияти қониқиш, 
мамнунлик ёки заҳмат, азият чекиш билан юз 
беради. У бирон бир фаолият юритар экан, уни 
амалга ошириш натижасидан мамнун бўлишни, 
қониқишни мақсад қилиб қўяди. Лекин доимо 
ҳам кутилган натижага эришавермаслик мумкин. 
Шунинг учун ёшларда муваффақиятсизликдан 
тушкунликка тушмаслик, бажараётган ишга “қўл 
силтаб” кетмаслик малакаларини шакллантириш 
зарур. Бу вазифани эса иқтисодий педагогика ва 
психология фани бажаради. Шунинг учун таълим 
тизимида иқтисодий педагогика ва психология-
ни ўқитишда ҳамда иқтисодиёт назарияси фани-
ни ўрганишда мавзуларда психологик жиҳатдан 
ҳам ёндашишга эътибор қаратиш муҳим аҳамият 
касб этади.
Адабиётлар:
1. Каримов И.А. Бизнинг бош мақсадимиз жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, 
мамлакатни модернизация ва ислоҳ қилишдир. – Т.: “Ўзбекистон”, 2005.
2. Каримов И.А. Ёшларимиз – халқимизнинг ишончи ва таянчи. – Т.: “Маънавият”, 2006. 
3. Газиев Э.Г. Психология высшей школы. Учебное пособие. –Т.: “Университет”, 2006. 
4. Квин В. Прикладная психология. – СПб.: Изд-во «Питер», 2000. 
5. Райзберг Б.А. Психологическая экономика. Учебное пособие. – М.: “Инфра-М”, 2005.
37
ПЕДАГОГИК ПСИХОЛОГИЯ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ