«ИҚтисодий билимлар тарихи» фани бўйича

3. Нокапиталистик
 
(капитализмни четлаб ўтиб) 
социалистик жамияти кўриш назарияси ва унинг тарихий 
та
қ
дири. 

---

108 
Ўз тараккиётида орқада 
қ
олган соби
қ
мустамлака 
халқларининг капитализмга 
қ
адар тузумдан уни четлаган холда 
янги тузум томон боришлари учун моддий
- техник, социал-
иқтисодий ва сиёсий шароит яратишга 
қара
тилган ин
қ
илобий 
ўзгаришлар йўли, нокапиталистик ривожланиш концепцияси 
сифатида илгари сурилди. 
Қоло
қ
халқларнинг капитализмни четлаб социализмга 
ў
тишлари икки асосий хусусиятга эга:
1.Социализмни кўриб бўлган ёки уни 
к
ўраётган халқларга 
социализм учун интилаётган халқларга хар тарафлама ёрдам 
беришлари керак. 
2.
Қ
ашшо
қ
халқларнинг социализм томон бориши кўп 
погонали бўлади, яъни бу халқлар турли боскичлардан утади. 
Бу ерда гап марказий осиёдаги давлатларда социализм 
к
ўриш масаласидир.бу ғоя Ш
ў
ро ва жумладан, Ўрта Осиё ва 
Козогистон олимлари томонидан т
ў
ла 
қўллаб
-
қ
увватланди. 
Ўзбекистонда аста секин аввало 
қиш
лоқ хўжалигини, айниқса 
пахтачиликни тиклаш бўйича талай ишлар амалга оширилди, экин 
майдонлари кўпайтирилди. Янги саноат, фабрика-заводлар ҳам 
барпо 
қ
илина бошлади. 
Амалда нокапиталистик (капитализмни четлаб) ривожланиш 
йўли 
ў
зини оқламади. 1985-1990 йиллард рўй берган 
ў
згаришлар 
туфайли деярли барча социалистик деб аталган давлатлар бозор 
иқтисодиёти принципларига, янги капитализмга кайтишга мажбур 
бўлдилар. 
Асосан капиталистик, яъни бозор муносабатларининг 
ёрдамида тикланган халқ хўжалигини ривожлантириш нотабиий 
йўл билан давом эттирилди. Иқтисодиётни катъий режалар 
асосида ривожлантириш маъқул деб топилди. Асосий максад 
нисбатан қолок, асосан, аграр мамлакатда илгор индустрлашган 
иқтисодиётни яратиш эди. Бунинг учун 1928 йилда йиллик 
режалар асосида иш юритилди. Илгор мамлакатлардан 50, хатто 
100 йил орқада бўлган халқ хўжалигини киска (10 йил) вақт 
давомида илгорлар 
қ
аторига етқазиш йўли тўтилди. Бунда асосий 

---

109 
эътибор оғир саноатга 
қара
тилди. Унга энг кўп
инвестициялар 
ажратилди, оқибатда кўмир 
қ
азиш, метал эритиш, электроэнергия 
хосил 
қ
илиш машинасозлик ва бошқа тармоқларга устувор 
йўналиши берилди, халқ истеъмол даражаси паст қилиб сақланди. 
Ишчи кучларини 
қиш
лоқ хўжалигидан саноатга жалб этиш зарур 
эди. Ишчиларнинг истеъмолини ва саноатини хомашё билан 
таъминлаш учун аграр соҳани 
ў
стириш талаб этилади. 
Режалаштирилган иқтисодиётга ўтилиши 
б
илан
(1928-29 - 
1932-33 йиллар учун) биринчи беш йиллик режа 
қ
аб
у
л 
қ
илинди. 
Бу икки асосий ўзгаришга сабаб бўлди. 
Биринчидан инвестициялар ва харбий харажатларнинг 
кўпайиши туфайли иқтисодиётда шахсий истеъмол хиссаси 
ўзгарди (камайди). 1928 йил шахсий истеъмол ялпи миллий 
махсулотнинг 65% ини ташқил этган. Кейинги 50 йил давомида бу 
курсаткияч 50% атрофида бўлган, холос. 
Иккинчидан, қишлоқ хўжалиги қоллективлаштирилди. Ер 
тўғрисидаги декрет, ер-сув ислохоти бўйича дехқонларга бўлиб 
берилган ерлар мажбуран қолхоз ва совхозларга бирлаштирилди, 
аслини олганда дехқонлар ердан, мол-мулкидан ва асосий ишлаб 
чиқариш воситаларидан махрум 
қ
илинди.
4.