Иқтисодий базис тушунчалар

Худди шундай, вақт бўйича иш ҳақи, хом ашё нархи, капитал маблағ қўйишлар ҳам ўзгаради, натижада бу ўзгаришлар таклифга жиддий таъсир қилади.

P
S
D
P1
P2
Q
Q2
Q1

Бу силжишлар, нархни P1дан P2 га ошишига ва товар ишлаб чиқаришни эса, Q1 дан Q2 га ошишига олиб келади. Талаб ва таклифдаги ўзгаришларнинг миқдори ва йўналишларини олдиндан айтиб бериш учун, талаб билан таклифнинг нархдан ва бошқа параметрлардан боғланганлигини миқдорий жиҳатдан ифодалаш керак.

Модел деганда, иқтисодий жараённинг схемаси, лойиҳаси, математик формулалар билан ифодаланиши тушунилади. Кенгроқ ишлатиладиган моделлардан бири иқтисодий-математик моделлардир.
Иқтисодий математик моделлар, иқтисодий жараёнларнинг миқдорий муносабатларини функция, тенглама, тенгсизликлар орқали ифодалайди.
Функция - бу математик тушунча бўлиб, боғлиқ ўзгарувчи билан эркин ўзгарувчилар ўртасидаги миқдорий боғлиқликни ифодалайди.

Агар функция битта боғлиқ ўзгарувчи билан, битта эркин ўзгарувчи ўртасидаги боғлиқликни ифодаласа, унга бир ўзгарувчили функция дейилади ва у қуйидагича ёзилади:

Агар функцияда эркин ўзгарувчилар сони n-та (n>1) бўлса, у ҳолда n ўзгарувчили функцияни оламиз:

Бир ўзгарувчили функцияга мисол сифатида нархга боғлиқ бўлган талаб функциясини қараш мумкин:

бу ерда:
- талаб миқдори;
- бир бирлик маҳсулот нархи.

Талаб ва нарх ўртасидаги боғлиқлик графиги

6 12 18 Q

Битта дафтар нархи, сўм (P)	10	20	30
Талаб, дона (Q)	18	12	6