Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида саноат корхонасида маҳсулот сифатит

Маҳсулотнинг сифат кўрсаткичлари ва уларни баҳолаш усуллари

• Absolyut (mutloq) yoki sof holdagi yakka hokimlik mahsulot ishlab chiqarishda firma (yoki korxona) yagona bo’lganda amal qiladigan raqobatdir. Sof yakka hokim bu bitta firma yoki korxonadan iborat tarmoqdir. Bunday tarmoqqa boshqa qo’shimcha firmalarning kirishi man qilingan bo’ladi. SHundan ma’lumki, yakka hokimning mahsuloti uning o’rnini almashtira oladigani yoki yaxshiroq’i bo’lmaganligi tufayli yagonadir.

Monopol raqobat va korxona foydasi

• Monopol (yakka hokimlik) raqobati deganda, differentsiyalashtirilgan mahsulotlar ishlab chiqarishda ishtirok etib, o’zaro yashirin ittifoq tuzmagan, nisbatan ko’p firma yoki korxonalardan iborat bo’lgan tarmoqlar tushuniladi.
• YAkkahokimlik va sof raqobatlar o’rtasida ancha katta farq bor. Manopol raqobat uchun yuz yoki mingta korxona (firma) larning bo’lishi shart emas, nisbatan ko’proq, masalan 25, 35, 60 yoki 70 ta bo’lsa ham etarli bo’ladi.
• Firmalarning bunday miqdorlarda bo’lishidan yakkahokimlik raqobatining bir nechta belgilari kelib chiqadi.

Monopol raqobat va korxona foydasi

• Birinchidan, har bir firma butun bozorning nisbatan uncha katta bo’lmagan salmoq’ini (qismini) egallaydi va shuning uchun uning bozor bahosi ustidan nazorati cheklangan bo’ladi. Bundan tashqari, firmalar sonining nisbatan ko’pligi ularning mahsulot ishlab chiqarish hajmini cheklash va bahoni yashirincha kelishib harakat qilishlariga yo’l qo’ymaydi.
• Ikkinchidan, tarmoqda firmalarning ko’pligiga qaramay, ular orasida o’zaro boq’liklik sezilmaydi; har bir firma u bilan raqobatlashayotgan boshqa firmalarning reaktsiyasini hisobga olmay o’z siyosatini belgilaydi.
• Uchinchidan, qandaydir firma mahsulot bahosini kamaytirish yo’li bilan uning sotilishini 10 –15 foizga oshirish uning 20, 40 yoki 60 ta raqobatchilariga juda kam ta’sir etadiki, haqiqatda ularni mahsulot sotish hajmi o’zgarishga ta’siri sezilmaydi ham.
• To’rtinchidan, mahsulot differentsiyasi yoki mahsulot sotuvchilarni ko’pligi.
• Sotuvchilar monopol raqobat sharoitida nisbatan bir –birining o’rnini almashtiradigan tovarlarni ishlab chiqaruvchi nisbatan ko’p miqdordagi raqobatchilar bilan to’qnashadilar. Bunda talab egri chiziq’i ma’lum darajagacha elastik (o’zgaruvchan) bo’ladi (15 –chizma).
• Korxonaning talab egri chiziq’i o’zgaruvchanligi monopol raqobat sharoitida raqobatchilar soniga va mahsulotning differentsiatsiyalanish darajasiga boq’lik bo’ladi.