Иқтисодиёт (тармоқлар ва соҳалар бўйича) таълим йўналиши талабалари учун “Корхона иқтисодиёти” фанидан

5.2.Тадбиркорлик хавф-хатарлари

Тадбиркорлик хавф-хатари − бу тадбиркорликка киритилган маблағларнинг бир қисми ёки барчасини йўқотиш ҳолати юзага келиши мумкинлиги тушунилади. Тадбиркорлик − бу мамлакат ичидаги ёки ундан ташқаридаги турли тармоқларга фойда олиш мақсадида узоқ муддатга капитал киритиш орқали фаолият юритиш демакдир.

Тадбиркорлик хавф-хатари ўзида молиявий йўқотишлар эҳтимолини ёки қўшимча харажатларнинг пайдо бўлишини намоён этади. Ишлаб чиқариш жараёнида корхона турли хил хавф-хатарларга дуч келиши мумкинлигини ҳисобга олиши зарур. Товар бозори дастакларининг қўпсонли хавф-хатарлар таъсирига тушишидан келиб чиқиб, тадбиркорлик хавф-хатарлари − умумий тусга эга (тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи барча субъектларга тааллуқли), умумий тусга эга бўлмаган, тармоқ ва инфратузилма хавф-хатарлари каби турларга ажратилади.
Умумий тусга эга хавф-хатарлар — бу бозор фаолиятидан келиб чиқадиган хавф-хатарлардир. Товар бозори объектив равишда камайтириш имкони бўлмаган даражадаги тизимли хавф-хатарлар таъсирида бўлади. Умумий тусга эга хавф-хатарлар, асосан, умумий макроиқтисодий ҳолатлар билан боғлиқ. Шу сабабдан ривожланаётган мамлакатлар товар бозорларидаги тадбиркорлик ривожланган мамлакатлар товар бозорларидаги тадбиркорликка нисбатан кўп сонли хавф-хатарлар билан боғлиқ деб ҳисобланади.:
Тадбиркорлар корхоналарни барпо этиш ҳақида қарор қабул қилишда, уларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қиладиган қонунларнинг мавжудлигини ва солиқ тизими билан боғлиқ хавф-хатарларни ҳам эътиборга олишлари лозим.
Ўзбекистонда қонунчилик тизими яхши ривожланмаган бўлиб, хусусий ва интеллектуал мулкни ҳимоялашни таъминлайдиган қонунлар ишлаб чиқилган ва улар янада такомиллаштрилмоқда. Солиқ тизими ривожланиб бормоқда. Натижада, турли қонун ва тартибларнинг янги талқини тадбиркорлик муҳитига ижобий таъсир ўтказмоқда.
Умумий тусга эга бўлмаган хавф-хатарлар — тадбиркорликнинг алоҳида объектлари ёки уларнинг бир гуруҳи дучор келиши мумкин бўлган хавф-хатарлар. Уларга қуйидагилар киради:

• 
  нарх хавф-хатари — нархларнинг ноқулай ўзгариши натижасида келиб чиқадиган хавф-хатарлар.
  
• 
  ликвидлик хавф-хатари — маълум вақтда кутилган нархда активларни сотиш ёки сотиб олишда вужудга келиши мумкин бўлган кийинчиликлар (жумладан, етиб бўлмайдиган контрагентлар).
  
• 
  эмитентнинг банкротлиги хавф-хатари — қимматбаҳо қоғоз эмитентининг тўловга қодир эмаслигининг бошланиш хавф-хатари. Ушбу ҳолат бундай қимматли қоғоз (акция) нархининг кескин тушишига ёки унинг (облигация ва бошқа қарз қоғозлари) қарзини тўлашга имкон бўлмаслигига олиб келади.