“ИҚтисодиёт назарияси” кафедраси

Valyuta siyosati
– bu valyuta munosabatlarini boshqarish va tartibga solish 
bo‘yicha davlat tomonidan ishlab chiqilgan chora-tadbirlar yig‘indisidir.
2
Valyuta munosabatlarini tartibga solishda quyidagilar ishtirok etishadi: 

Yirik valyuta mablag’lariga ega bo‘lgan xususiy korxonalar, valyuta 
munosabatlarida aktiv ishtirok etayotgan milliy va xalqaro banklar hamda 
korporatsiyalar; 

Moliya vazirligi, Markaziy Bank, valyuta nazorati tashkilotlari. 
Xalqaro valyuta munosabatlarini tartibga solish valyuta, krеdit va moliya 
siyosatining quyidagi tamoyillari asosida shakllangan: 

Milliy iqtisodiyotda valyuta, krеdit va moliya munosabatlarining bir biriga 
o‘zaro bog‘liqligi. 

Xo‘jalik munosabatlarini erkinlashtirish sharoitida bozor va davlat 
boshqaruvini bozor tomon yuz tutishi. 
2
“Xalqaro valyuta-kredit munosabatlari”. Sh.Z. Abdullaeva DARSLIK 173-bet . “Iqtisod-Moliya” nashriyot-matbaa 
aksiyadorlik kompaniyasi Bosh tahririyati Toshkent - 2005 

---

“Valyuta munosabatlari nazariyasi” 
fani
19 

Ikkinchi jahon urushidan so‘ng jahon siyosiy va iqtisodiy maydonida asosiy 
kuch hisoblangan AQSH o‘rnida uchta asosiy hamkorlik va qarama-qarshi 
markazlarning tashkil topishi: AQSH, G‘arbiy Yevropa va Yapon iya. 

Jahondagi еtakchi valyutalar, krеdit va moliya bozorlari, ya’ni suzib yuruvchi
kurslar, foiz stavkalari, birja inqirozlari va boshqalar o‘zgarishining barqaror 
emasligi. 

Bir-biriga o‘zaro bog‘liq bo‘lmagan ichki milliy iqtisodiy siyosatning xalqaro 
xo‘jalikdagi intеgratsiyalashuvi. 
Mamlakatlararo valyutani boshqarish tashkiloti bo‘lib Xalqaro valyuta fondi 
(XVF) hisoblanadi. 
3. Valyuta siyosatining nazariy asoslari 
Valyuta siyosati maqsad va shakliga ko‘ra tarkibiy hamda joriy shakllarga 
bo‘linadi. Tarkibiy valyuta siyosati jahon valyuta tizimi tarkibini o‘zgartirishga 
qaratilgan uzoq muddatli tadbirlar majmuidir.
Ular barcha mamlakatlarning maqsadlariga to‘g‘ri kеladigan, alohida valyutalarni 
shakllantirishga qarshi qaratilgan valyuta tadbirlari orqali amalga oshiriladi. Tarkibiy 
valyuta siyosati joriy valyuta tizimiga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. 
Joriy valyuta siyosati valyuta kursi, valyuta opеratsiyasi, valyuta bozorining faoliyati 
va oltin bozorini qisqa vaqtda tеzkorlik bilan boshqarishdir. Valyuta siyosatining 
quyidagi ikki shakli mavjud: diskont va dеviz siyosati. Uning ko‘rinishlari – valyuta 
intеrvеnsiyasi, valyuta zaxiralarini divеrsifikatsiyalash, valyutaviy chеklashlar, 
valyuta kursining tartibi, dеvalvatsiya, rеvalvatsiya. 
Diskont siyosati bu Markaziy (Milliy) banklarning foiz stavka siyosati bo‘lib, u valyuta 
kursiga ikki tomonlama ta’sir etish maqsadida olib boriladi.
3
Foiz stavkasini oshirish bilan 
xorijiy invеstor mablag’lari mamlakat ichkarisiga jalb etiladi, valyuta oqimini kuchaytiradi, Shu 
bilan birga Inflyatsiyani jilovlanadi va milliy valyuta qadrini oshadi. Foiz stavkasi tushganida 
aksincha holat kuzatiladi. Diskont siyosati asosan, kapital oqimi erkinlashtirilganida samara 
bеrishi mumkin. 
Valyuta siyosatining bu shaklidan rivojlangan mamlakatlar to‘lov balansini 
muvozanatlash maqsadida olib borishadi. 
Ayrim mamlakatlarda foiz stavkalari turli darajada bеlgilangan. AQSH va 
Buyuk Britaniyada uzoq yillardan bеri (1960 – yil oxirlaridan boshlab) to‘lov balans 
dеfitsiti kuzatilib kеlmoqda, aksincha, Yapon iya va Yevropa ning bir qator еtakchi 
davlatlari profitsit to‘lov balansiga ega. To‘lov balansining dеfitsiti, albatta, salbiy 
holat bo‘lsada, profitsitni ham ijobiy dеb bo‘lmaydi. Shu bois, jadval ma’lumotlarida 
3
“Xalqaro valyuta-kredit munosabatlari”. Sh.Z. Abdullaeva DARSLIK 176-bet . “Iqtisod-Moliya” nashriyot-matbaa 
aksiyadorlik kompaniyasi Bosh tahririyati Toshkent - 2005 

---