Bog'liq eslayman! faxrlanaman! nomingiz dillarda mangu! shiori Xakimova Muhabbatxon
Совет – герман фронтида бўлиб ўтган бир қатор йирик жангларда (Москва остонасидаги жанг, Ленинград қамали, Сталинград жанги, Курск жанги ва б.)немис қўшинлари қақшатгич зарбага дучор бўлдилар. Аслида, ушбу жангларда Германиянинг ҳарбий машинаси тор–мор қилинган эди ва уруш натижаси олдиндан аён бўлди.
Совет – герман фронтида бўлиб ўтган бир қатор йирик жангларда (Москва остонасидаги жанг, Ленинград қамали, Сталинград жанги, Курск жанги ва б.)немис қўшинлари қақшатгич зарбага дучор бўлдилар. Аслида, ушбу жангларда Германиянинг ҳарбий машинаси тор–мор қилинган эди ва уруш натижаси олдиндан аён бўлди.
Германиянинг СССРга ҳужуми бошланганидан сўнг давлатларнинг аксилгитлер каолицияси шакллана бошланди. СССР, АҚШ ва Буюкбритания ташкил қилган бундай каолиция асосини 1942 йилнинг июнига келиб узил–кесил шаклланди.
1943 йил ёзидаги немис қўшинларининг Курскдаги қақшатгич мағлубияти ва шу йилнинг сентябр ойида Италияни урушда бой бериши англо–америка қўшинлари томонидан Сицилияни қўлга олиниши ва уларни Аппенин ярим оролига кириб бориши фашист – ҳарбий блокининг барбод бўлишини бошланиши эди.
Асосий жанглар Европа қитъасида бўлган бўлса–да ҳарбий амаллар Африка, Осиё ва Тинч океанида ҳам бошланган эди.
1941 йил 7 декабрида Япон ҳаво кучлари томонидан АҚШнинг Пёрл- харбордаги (Гавай ороллари) ҳарбий денгиз базасига ёпирилган ўқ узилди. Жанубий – Шарқий Осиёда Япония жуда кенг ҳужумларни бошлаб юборди.
1942 йилнинг май ойига келиб, япон қўшинлари Тинч океанининг кўп сонли оролларида жойлашган АҚШ ва Англиянинг ҳарбий – денгиз базаларини босиб олди. Жанубий - Ғарбий Хитой ва Шарқий Хиндистон ҳам босиб олинган эди.
Лекин, 1942 йил май – июн ойидаги жанглар натижасида АҚШ Японияга қатор тор – мор қилувчи зарбалар беришга эришди. Япониянинг ҳарбий – денгиз қудрати заифлашди ва у Тинч Океани хавзасида мудофаага ўтишга мажбур бўлди.
Лекин, 1942 йил май – июн ойидаги жанглар натижасида АҚШ Японияга қатор тор – мор қилувчи зарбалар беришга эришди. Япониянинг ҳарбий – денгиз қудрати заифлашди ва у Тинч Океани хавзасида мудофаага ўтишга мажбур бўлди.
Немисларнинг асосий кучларининг совет – герман фронтига тортилиши, 1942 йилнинг октябрида британ қўшинларига Африкада Ҳужумга ўтишга имконият берди. Яқин Шарқ мамлакатларига қаратилган таҳдиди йўқ қилинди. 1943 йилнинг май ойида шимолий Африкадаги итало – герман қўшинлари тўла таслим бўлдилар.
Bir yuz bir nafar o‘zbek — Gollandiyaning Amersfort shahridagi konslagerda jahannam azobini tortib, ko‘rsatgan qahramonliklari tufayli Gitlerning o‘ta mudhish rejasini barbod etganganliklari hamda fashistlarga jahon tarixini o‘zgartirishga yo‘l qo‘ymaganliklaridan bexabar halok bo‘lgan. Aprel oyining boshida “O‘zbekkino” agentligida O‘zbekiston yoshlar ittifoqi ko‘magida “101” otryaddan bo‘lgan qahramon o‘zbekistonliklar otuvga hukm qilingan sanaga bag‘ishlangan “Toshkent—Amsterdam teleko‘prigi” o‘tkazildi.
Uzoq yillar davomida nemis fashistlari 101 nafar o‘zbek jangchilarini gollandiyaliklarga nemis armiyasi kim bilan urush qilayotgani, qizil armiya askarlari aslida kimligini ko‘rsatish maqsadida Amersfort shahridagi konslagerga olib kelgani haqida aytilar edi.
2017—2018-yillarda “O‘zbekkino” milliy agentligi va BЕNILYUKS (Belgiya, Niderlandiya, Lyuksemburgni o‘z ichiga olgan G‘arbiy Yevropadagi iqtisodiy, siyosiy ba bojxona ittifoqi) mamlakatlaridagi O‘zbekiston elchixonasi qo‘llab-quvvatlashi tufayli yozuvchilar — Anvar Irgashev va Yuliya Medvedkovskaya tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotlar asosida yangi noyob ma’lumotlarga ega bo‘lindi.
Ma’lum bo‘ldiki, o‘zbek askarlari fashist Germaniyasining “propaganda mashinasi” qurboni bo‘lgan va o‘ta muhim hamda maxfiy aksiya uchun atayin saralab olingan. Adolf Gitlerning shaxsan o‘zi Reyx vaziri Gebbels va reyxfyurer Gimmler boshchiligidagi idoralarga Qizil armiya askarlari haqida propaganda ruhidagi film yaratishni buyurgan. Kartinada askarlar inson qadr-qimmatidan mahrum, notavon va qoloq mavjudotlar sifatida jonlanishi kerak edi.
Bularning barchasi nemis askarlarining “tushib borayotgan ruhi”ni Ikkinchi jahon urushining eng muhim jangi — Moskva uchun jang oldidan ko‘tarish uchun kerak edi.
Ushbu filmning yaratilishi fyurer tomonidan ustuvor vazifa etib e’lon qilingan. Film 1941-yil noyabr oyida ekranlarga chiqishi kutilayotgan edi. Suratga olish guruhiga reyxning eng yaxshi kinematografchilari jalb qilingan. Bir yuz bir nafar o‘zbek o‘g‘lonlari asir saqlanayotgan Amersfort konslagerida esa film uchun “material tayyorlanishi” lozim edi.
Aftidan hammasi reja asosida ketayotgan va shu bois Gebbels Gimmler bilan birga fyurerga operatsiya “muvaffaqiyatli o‘tkazilgani” haqida bayon berishi arafasida kutilmaganda rejalar barbod bo‘ladi. Amersfort konslagerida asir o‘zbeklar tomonidan ko‘rsatilgan mardonavorlik, qat’iy intizom va milliy madaniyat Gitler rejalari amalga oshishiga yo‘l qo‘ymaydi.
Fashist askarlari mafkuraviy yordamdan mahrum bo‘ladi, Moskva uchun jang oldidan ularning ruhi ko‘tarilmaydi. Ular bu jangni nafaqat boy bergan, balki bu yerda bir millionga yaqin askar va ofitserlarini yo‘qotgan. Fashist Germaniyasi g‘alaba qozongan taqdirda insoniyat tarixi mutlaqo boshqacha kechgan bo‘lar edi, dunyo xalqlarini ommaviy qullik va xalqlarning yo‘q qilinishi kutar edi.
1942-yilning 9-aprel sanasida “101” otryadning qahramon o‘zbek jangchilari Amersfort konslageri yaqinidagi o‘rmonzorda otib tashlangan. Otuv hukmi “mutlaqo maxfiy” grifi ostida o‘tkazilgan. Unda faqatgina konslager ofitserlari ishtirok etgan. O‘qqa tutilishini bilgan qahramon o‘zbeklar oliy jazo amalga oshirilishi belgilangan joyga boshlarini baland ko‘targan holda, sinmagan ruh bilan Vatan haqidagi qo‘shiqni baralla kuylab borgan.
“Ikkinchi jahon urushida erishilgan g‘alabaga jonlarini fido qilgan holda bebaho hissa qo‘shgan 101 o‘zbek qahramonlarining bu jasorati butun dunyo insonlari xotirasida mangu yashaydi”,
