Istiqbollarini belgilash ilmiy-tadqiqot institutining

Xorijiy mamlakatlarning tajribasi bo‘yicha qiyosiy tahlil
   

---

80
A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TAʼLIMI 
 
MUAMMOLARINI O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI 
BELGILASH ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI

---

81
XALQ TA’LIMI:
MUAMMOLAR, IZLANISHLAR, YECHIMLAR
O‘zbekistonda  boshlang‘ich  ta’limdagi  dolzarb  masalalar.  2020-2021-yil 
statistik ma’lumotlarga ko‘ra:
Respublikada  10008  ta  umumta’lim  maktablari  bo‘lib,  belgilangan  me’yor 
quvvati bo‘yicha 5061562 tani o‘rinni tashkil etadi. Hozirgi kunda o‘quvchilar soni  
6.236.751 nafarni tashkil etadi. Bu esa 1175189 nafar o‘quvchi amaldagi me’yordan 
ko‘pligini  ko‘rsatmoqda.  Tahlil  shuni  ko‘rsatadiki,  1.2  koeffitsiyentni  tashkil 
etmoqda.
Shuningdek, tajriba-sinov natijalaridan aniqlandiki, maktablarda bolalar soni 
har  bir  sinfda  40-45  nafarni  tashkil  qilmoqda.  Umumiy  o‘rta  ta’lim  to‘g‘risidagi 
Nizomga ko‘ra, sinfda o‘quvchilar soni 35 tadan oshmasligi belgilangan. Mazkur 
holatning kelib chiqishiga bir qancha obyektiv va subyektiv sabablar mavjud. 
Dastlabki sabablardan biri davlat byudjetidan maktablar uchun qo‘shimcha 
binolar  qurilishi  uchun  yetarli  mablag‘  va  o‘rinlar  ajratilmayapti.  Xususan, 
O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2020-yil  10-yanvardagi  PQ-4565-son 
qarori bilan tasdiqlangan 2020-yilda umumta’lim va ixtisoslashtirilgan maktablarni 
qurish,  rekonstruksiya  qilish,  kapital  ta’mirlash  va  jihozlash  manzilli  dasturi, 
shuningdek, 2021-2022-yillar uchun kapital qo‘yilmalarning prognoz parametrlari 
 
5-ilovasiga muvofiq, 17352 ta qo‘shimcha o‘rin uchun binolarni qurish belgilangan. 
Bu bilan ortiqcha o‘rinlarni qoplab bo‘lmaydi.
Bundan  tashqari,  mazkur  muammoni  bartaraf  etish  yuzasidan  nodavlat 
maktablarni  tashkil  etish  yuzasidan  hali-hanuzgacha  muammolar  mavjud. 
Xususan,  tadbirkorlarga  xususiy  maktablarni  qurish  uchun  tekin  yer  ajratish 
bo‘yicha mexanizmlar ishlab chiqilmagan. 
Ayrim  bo‘sh  turgan  maktab  binolarini  investitsiya  kiritish  (rekonstruksiya) 
sharti bilan uzoq yillarga ijaraga berishning aniq tartiblari, shuningdek, maqsadli 
subsidiyalarni ajratish bo‘yicha aniq bir mexanizmlar mavjud emas.
Ta’kidlash  joizki,  “Mahalliy  davlat  hokimiyati  to‘g‘risida”gi  qonunining 
24-moddasiga ko‘ra xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashining asosiy 

---

82
A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TAʼLIMI 
 
MUAMMOLARINI O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI 
BELGILASH ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI
vakolatlariga  hududni  rivojlantirishning  istiqbolga  mo‘ljallangan  dasturlarini, 
tuman,  shaharning  bosh  rejasi  va  uni  qurish  qoidalarini  tasdiqlash  vakolati 
mavjud  bo‘lsa-da,  biroq  Xalq  deputatlariga  berilgan  ushbu  mutlaq  vakolatlar 
ular tomonidan mahalliy byudjetdan maktablar rekonstruksiyasi va qo‘shimcha 
binolar  qurilishi  uchun  mablag‘lar  yo‘naltirish  bo‘yicha  ishlar  qilinmayapti. 
Boshlang‘ich  sinf  bo‘yicha  oliy  ma’lumotli  pedagog  kadrlarning  yetishmasligi 
ham  asosiy  muammolardan  biri  bo‘lib  kelmoqda.  Respublika  umumta’lim 
maktablarida faoliyat ko‘rsatayotgan “Boshlang‘ich ta’lim” fani o‘qituvchilarining 
2019-yil sentabr holatiga ko‘ra o‘rtacha hisobda 28, 8% ni o‘rta maxsus ma’lumotli 
o‘qituvchilari tashkil etmoqda. 
Viloyatlar  kesimida  tahlil  etilganda  Qashqadaryo  viloyati  8386  ta  53,8%, 
Surxondaryo viloyati 5280ta 41,9%, Qoraqalpog‘iston Respublikasi 2363ta 29,3%, 
Xorazm viloyati 1838ta 28,5% eng yuqori ko‘rsatkichlarni belgilab bermoqda.
Shunga  qaramay,  2021-2022-o‘quv  yilida  esa  maqsadli  tayyorlov  bo‘yicha 
kvotalar  soni  ushbu  hududlarga  ancha  kam  etib  belgilangan.  Qashqadaryo 
viloyati 125 ta, Surxondaryo viloyati 275 ta, Qoraqalpog‘iston Respublikasi 150 ta 
kvota ajratilgan bo‘lsada, Xorazm viloyatiga esa umuman kvota ajratilmagan. 
2020-2021-o‘quv  yilida  boshlang‘ich  ta’lim  yo‘nalishiga  atigi  4250  nafar 
talaba  qabul  qilingan.  Bundan  tashqari,  boshlang‘ich  ta’limga  tayyorlaydigan 
OTMlarning  quvvati  va  ularni  tayyorlaydigan  professor-o‘qituvchilarning  soni 

---