Iste’molshi hatti-harakati nazariyasi

Naflilik va uni maksimallashtirish qoidasi

Befarqlik egri shizig’i ehtiyojlarni bir xil darajada qondirilishini ta’minlovshi iste’mol to’plamlari yig’indisini namoyon etadi. Ya’ni, iste’molshi uchun befarqlik egri shizig’ida joylashgan tovarlar to’plamini tanlashda farq mavjud bo’lmaydi.
Befarqlik egri shizig’i pasayib boruvshi ko’rinishda bo’ladi. Befarqlik egri shizig’ining pasayib borishi shu bilan izohlanadiki, tanlanishi lozim bo’lgan har ikkala tovar ham iste’molshi uchun nafli hisoblanadi. SHunga ko’ra, bir tovarlar to’plami (masalan, A)dan boshqa bir tovarlar to’plami (masalan, V ga) tomon harakat qilib, iste’molshi naflilik miqdorini oshiradi. Biroq, ayni paytda xuddi shunsha miqdordagi naflilikka ega bo’lgan A tovardan voz keshadi. Qisqasi, V tovar qanchalik ko’p bo’lsa, A tovar shunshalik oz bo’ladi,

CHunki A va V tovarlar o’rtasida teskari aloqa mavjud. O’zgaruvshilari o’rtasida teskari aloqa mavjud bo’lgan har qanday egri shiziq esa pasayib boruvshi ko’rinishda bo’ladi.

Agar iste’molshining A va V tovarlarning barcha to’plamlari bo’yisha afzal ko’rishlarini egri shiziqlar orqali tasvirlansa, befarqlik kartasi hosil bo’ladi. Har bir befarqlik egri shizig’i kishi har biriga bir xilda qaraydigan tovarlar to’plamini ifodalaydi. 12-chizmada befarqlik kartasining bir qismini aks ettiruvshi ushta befarqlik egri shizig’i tasvirlangan. I₃ befarqlik egri shizig’i ehtiyojlarni qondirilishining eng yuqori darajasini aks ettiradi. Ehtiyojlarning har bir darajasiga ko’ra cheksiz befarqlik egri shizig’i mavjud bo’lishi mumkin. Biz sodda ko’rinishda faqat ushta egri shiziqni ifodaladik. Bu ush egri shiziq tovarlar to’plamining ranjirovkasi (tartibini) ta’minlaydi. Ranjirlash to’plamlarni afzallikning eng yuqori darajasidan eng kam tomonga yo’naltirilgan tartibda qo’yib shiqadi. Biroq, bu tartib bir to’plamning boshqa biridan neshog’liq afzalligini ko’rsatib bera olmaydi.
Iste’molshi hatti-harakatini tushunishda iste’molshi byudjetining cheklanganligi muhim ahamiyat kasb etadi. Byudjet cheklanganligi iste’molshining muayyan pul daromadlari mavjudligi sharoitida narxlarning muayyan darajasida u yoki bu turdagi tovarlarning ma’lum cheklangan miqdorini sotib olish imkoniyati orqali ifodalanadi. Iste’molshi byudjetining cheklanganligini grafikda ikki turdagi tovarni sotib olishning turli kombinatsiyalarini ko’rsatuvshi byudjet shizig’i shaklida ham aks ettirish mumkin.
Iste’molshi byudjeti shizig’ining holatiga uning daromadlari va tovarlar narxining o’zgarishi ta’sir ko’rsatishi mumkin.