|
Iste’molchi imkoniyatlarining budjet chizig'idagi tahlili.
Ko'p odamlar o'z ehtiyojlari soni va sifatini yaxshilashnga urinishadi - ko'proq ta’tillar, qimmatroq mashina haydash yoki yaxshiroq restoranlarda ovqatlanish va hokazo. Kishilar o'z xohishlaridan ko'ra kamroq sarflashni istashadi chunki ularda kirim ta’siri borligi sababli xarjlari ham chegaralangan bo'ladi. Biz iste’molchining tanlov nazariyasini kirim va chiqim orasidagi mutanosiblikni tekshirish orqali boshlaymiz.
Obyektlarni oddiy va sodda bo'lishini ko'zlab, biz iste’molchi xarid qilishi mumkin bo'lgan faqat ikkita narsani olamiz: pitsa va Pepsi. Albatta, hayotda kishilar minglab turdagi tovarlarni xarid qilishlari mumkin. Taxminimizcha, iste’molchi tanlovi tushunchasining asosiy mazmunini o'zgartirmay turib sodda tushuntirish uchun ikkita mahsulotni olish yetarli.Avvalo, pitsa va pepsiga bo'lgan xarajat iste’molchi kirimining qancha qismini cheklab olishini ko'rib chiqamiz. Taxminan iste’molchi kirimi oyiga 1000$ va uning hammasi Pepsi va pitsaga ketadigan bo'lsin. Pepsi narxi 2$, pitsaniki 10$.
Rasm 1 dagi jadval iste'molchi sotib olishi mumkin bo'lgan pitsa va Pepsining ko'plab kombinatsiyalarining ayrimlarini ko'rsatadi. Jadvalning birinchi qatori, agar iste'mol pizzaga o'zining barcha daromadini sarflasa, u oy davomida 100 ta pizza yeyishi, lekin u hech qancha Pepsi sotib olish mumkin emasligini ko'rsatadi. Ikkinchi qatorga boshqa ehtimolni ko'rsatadi, iste'mol to'plami: 90 ta pitstsa va 50 pint pepsi. Va hokazo. Jadvaldagi har bir iste'mol to'plami aniq $ 1000 turadi.
Rasm 1dagi grafik iste'molchi tanlashi mumkin bo'lgan iste'mol to'plamlarni ko'rsatadi. Vertikal o'q Pepsi pintlari sonini va gorizontal o'q pizza sonini o'lchaydi. Bu rasmda uchta nuqta belgilangan. A nuqtada iste'molchi hech qancha Pepsi sotib oladi va 100 pizza iste’mol qiladi. B nuqtada iste'molchi hech qancha pizza sotib oladi va 500 pint Pepsi iste'mol qiladi. C nuqtada iste'molchi 50 pizza va 250 pint Pepsi sotib oladi.
Aynan C nuqtada AB chizig'i o'rtasida iste'molchi teng sarflaydigan nuqtadir, unda pizza va Pepsi miqdori ($ 500). Bu iste'molchi tanlashi mumkin bo'lgan pizza va Pepsi ko'plab kombinatsiyalarning faqat uchtasidir. AB chizig'i bo'yicha barcha nuqtalarni tanlash mumkin. Byudjet sig'imi deb nomlangan bu chiziq, iste'molchi qurbi yetadigan iste'mol to'plamlarini ko'rsatadi. Bu holda, u iste’molchi to'qnashadigan pizza va Pepsi o'rtasidagi tanlovni ko'rsatadi.Byudjet sig'imi qiyaligi iste'molchi duch keladigan tanlov darajasini o'lchaydi. Eslatib o'tamiz, bu ikki nuqta orasidagi chiziq vertikal masofa o'zgarishi gorizontal masofa o'zgarishiga bo'lib hisoblanadi ( "muddatda o'sish").
A nuqtadan B nuqtagacha vertikal masofa 500 pint bo'lgan, va gorizontal masofa 100 pitstsa hisoblanadi. Shunday qilib, chiziqda 1 ta pizzaga 5 pint Pepsi to'g'ri keladi. Ehtiyojlarning har bir darajasiga ko’ra cheksiz befarqlik egri chizig`i mavjud bo’lishi mumkin. Biz sodda ko’rinishda faqat uchta egri chiziqni ifodalaydi. Bu uch egri chiziq tovarlar to’plamining ranjirovkasi (tartibini) ta`minlaydi. Ranjirlash to’plamlarni afzallikning eng yuqori darajasidan eng kam tomonga yo’naltirilgan tartibda qo’yib chiqadi Biroq, bu tartib bir to’plamning boshqa biridan nechog`liq afzalligini ko’rsatib bera olmaydi. Iste`molchi hatti-harakatini tushunishda iste`molchi byudjetining cheklanganligi muhim ahamiyat kasb etadi. Byudjet cheklanganligi iste`molchining muayyan pul daromadlari mavjudligi sharoitida narxlarning muayyan darajasida u yoki bu turdagi tovarlarning ma`lum cheklangan miqdorini sotib olish imkoniyati orqali ifodalanadi. Iste`molchi byudjetining cheklanganligini grafikda ikki turdagi tovarni sotib olishning turli kombinatsiyalarini ko’rsatuvchi byudjet chizig`i shaklida ham aks ettirish mumkin.
Iste`molchi byudjeti chizig`ining holatiga uning daromadlari va tovarlar narxining o’zgarishi ta`sir ko’rsatishi mumkin. Misol uchun, iste`molchi daromadining muayyan miqdorida 20 birlik A tovar yoki 10 birlik V tovar sotib olish mumkin bo’lsin (13-chizma). Birdaniga sotib olinishi mumkin bo’lgan har ikkala tovarning turli kombinatsiyalari G byudjet chizig`ida joylashadi. Agar iste`molchining daromadi 2 barvar oshsa, u holda uning byudjet chizig`i ham tegishli ravishda G1 holatiga siljiydi. Aksincha, daromadning kamayishi, byudjet chizig`ining ham qisqarishiga va G2 holatiga siljishiga olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
