Истеъмолчиларнинг асосий ҳУҚУҚлари

Respublikada investitsiyalarning moliyalashtirish
manbalari bo’yicha tuzilishi (% hisobida).
2-jadval

Tuzilishi		2017	2018	2019	2020	2021
Jami kapital qo’yilmalari	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0
Shu jumladan byudjet mablag’lari	44,5	26,6	32,1	25,3	22,9	24,2
O’z mablag’lari	38,7	52,9	46,2	47,1	47,0	49,2
Bank kreditlari	...	0,3	8,3	11,1	9,6	6,2
Chet el investrlari va kreditlari
Mablag’lari	...	...	0,1	6,6	14,0	20,3
Aholi mablag’lari	16,8	20,2	13,2	9,9	6,5	...

Investitsiyalarning manbalaridan biri aholi kredit qatlamlari (ishchilar, o’qituvchilar, vrachlar va boshqalar) jamg’armasi hisoblanadi. Muammo shundan iboratki, jamg’arma hujalik yurituvchi bir guruh tomonidan amalga oshiriladi, investitsiyalar esa shaxslar yoki xo’jalik yurituvchi sub’ektlarining butunlay boshqa guruxi tomonidan amalga oshirilishi mumkin. O’z-o’zidan aniqki investitsiyalar manbai bo’lib iqtisodiyotda faoliyat qiluvchi sanoat, qishloq xo’jalik va boshqa korxonalar foydasi ham hisoblanadi. Bu erda «jamg’aruvchi» va «investor» bir-biriga to’g’ri keladi.

O’zbekistonda kapital qo’yilmalarda nodavlat sektorini ulushi 2019 yildagi 24 %dan, 2020 yil 40,6 %ga etgan.
Investitsiyalarga sarflar darajasini ikkita asosiy omil aniqlaydi:
Tadbirkorlar investitsiyalarga sarflardan olish ko’zda tutilgan, kutilayotgan sof foyda normasi va foiz stavkasi.
Investitsiyalarga qilinadigan sarflarning harakatlantiruvchi motivi foyda hisoblanadi. Tadbirkorlar ishlab chiqarish vositalarini qachonki ular foyda keltiradigan bo’lsa, sotib oladi.
Investitsiyalar darajasini belgilaydigan ikkinchi omil foizning real stavkachi hisoblanadi. Foiz stavkasi – bu real asosiy kapitalni ssotib olish uchun zarur bo’lgan band qilingan pul kapitaliga korxona to’lashi zarur bo’lgan pul miqdori hisoblanadi. Agar kutilayotgan sof foyda normasi (10 %) foiz stavkasi (7 %) dan ortiq bo’lsa investitsiyani amalga oshirish maqsadga muvofiq bo’ladi. Aksincha, foiz stavkasi ( 12 %) kutilayotgan sof foyda normasi ( 10 %) ko’p ortiq bo’lsa, investitsiyalash samarasiz hisoblanadi.
Investitsiya darajasiga kutilayotgan sof foyda normasi va foiz stavkasidan tashqari boshqa qo’yidagi omillar ham ta’sir ko’rsatadi.

1. 
   Mashina va uskunalarni xarid qilish, ishlatish va ularga xizmat ko’rsatish xarajatlari.
   
2. 
   Tadbirkorlardan olinadigan soliq miqdori.
   

Ratsional iste′molchiga xos tanlovning umumiy qoidalari bilan birga ayrim iste′molchilarning didi va afzal ko`rishlari ta′sirida shakllanadigan alohida tanlov xususiyatlari ham mavjud. Ayrim iqtisodiy adabiyotlarda iste′molchi talabi funksional va nofunksional guruhlarga ajratiladiFunksional talab iqtisodiy ne′matning o`ziga (tovar yoki xizmat turiga) xos bo`lgan iste′mol xususiyatlari ta′sirida shakllanadi.