Issn 2181-9580 toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

kirpi
so‘ziga 
[ -k ]
qo‘shimchasining qo‘shilishi bilan yasalgan 
kirpik
so‘zidagi 
[ rp ]
tovushlarining o‘zaro 
almashishi;
tuk
so‘ziga 
[ -li ]
qo‘shimchasining qo‘shilishi bilan yasalgan 
tukli
so‘zi tarkibidagi 
[ kl ]
tovushining o‘rin almashishi buning yorqin misolidir. Etimologik lug‘atda tovush 
o‘zgarishlari natijasida soddalashgan so‘zlar soni 400 ga yaqin bo‘lib, ularning tarkibida 
qattiq unlilarning yumshoqlashuvi ham kuzatiladi. Bu jarayon turkiy tillarda mavjud so‘zlarni 
tilimizga moslashtirish, ya’ni talaffuz qilishga qulay bo‘lgan shaklga keltirish natijasi 
hisoblanadi. Yasama so‘z va yasovchi asos ya’ni, so‘z yasalishi uchun asos vazifasini bajargan 
lug‘aviy birlik o‘rtasida semantik aloqaning yo‘qolishi ham soddalanish hodisasining 
namoyon bo‘lishiga turtki beradi. Маsаlаn: dastlabki davrlarda
 
qishlоq
 
so‘zi 
“qishlanadigan 
joy” 
ma’nosini anglatgan so‘z bo‘lib,
 
qish
so‘ziga fe’l yasovchi 
[ -la ]
va ot yasovchi 
[ -q ]
qo‘shimchasining qo‘shilishi bilan hosil qilingan yasama so‘z hisoblangan. Bugungi kunda 
qishloq va qish birliklari o‘rtasida semantik bog‘lanishning mavjud emasligi 
qishloq
so‘zini 
qish
va 
qishki
so‘zlariga aloqasi bo‘lmagan alohida so‘z ekanligi ko‘rsatadi. 
Yurаk 
(
yur-
аk
: 
“dоim yurib turаdigаn”); 
оvlоq 
(
оv
-
lа
-q:
“оv qilаdigаn jоy”)
 
so‘zlаri hаm shundаy.
3
Qachonlardir 
qishloq
va 
qishki
so‘zlari bir o‘zakdan yasalgan so‘zlar hisoblangan. Hozirgi 
o‘zbek adabiy tilida esa bir-biriga aloqasi bo‘lmagan so‘zlar sifatida qaraladi. Ularda semantik 
umumiylik yo‘q.