Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

balki ilm-fanning barcha y
oʻnalishlari bilan barobar yuksalgan. Gʻarbga nisbatan (masalan, Rim 
huquqining rivojlanish davriga) Sharqqa nisbatan olganda ham xuddi shunday. Masalan, 
Movarounnahr fiqh maktabi faoliyat k
oʻrsatgan VIII-XIII asrlarda hozirgi Oʻzbekiston doirasida ilm-
fanning yuksalishiga e’tibor beraylik. Ikkala holat ham ushbu xulosani tasdiqlaydi. Agarda, VIII-XIII 
asrlarda 
oʻziga xos udumlarga ega boʻlgan Movarounnahr fiqh maktabi faoliyat olib borgan, degan 
fikrni rivojlantira borsak, unda albatta bu maktabning islom huquqini rivojlantirishdagi asosiy 
oʻrnini 
ta’riflab 
oʻtish maqsadga muvofiqdir. 
10. Bu yerda asosan m
oʻtadil qoidalarga tayangan Hanafiylik huquqiy maktabi ta’limoti va
an’analari amalda b
oʻlib, mahalliy, ayniqsa turkiy xalqlarning urf-odatlarini  mazhab doirasiga 
kiritdilar yoki ularni shariatga zid joylari cheklanib, q
oʻllanilishiga imkon yaratildi va mahalliy sharoit 
hisobga olindi. 
11. Islom dinining nazariy va huquqiy asoslariga, uni zaiflashtirishga qarshi qaratilgan turli
firqalar va guruhbozliklarga qarshi kurash olib borilib, kalom ilmini rivojlantirishga 
oʻz hissalarini 
q
oʻshdilar. 
12. Movarounnahrning yetuk olimlari mujtahidlari tomonidan fiqh tarmoqlari -  meros (ilmul
faroiz), mulk, jinoyat, fuqarolik (muomalat) huquqlari kabi tarmoqlariga ta’rif berilib, ularning yanada 
rivojlanishiga hissa q
oʻshdilar. 
13. Islom huquqidagi fiqhiy ziddiyatli masalalarni yechish, bartaraf etish b
oʻyicha
muammolarni hal etib, barcha mujtahidlar e’tiboriga sazovor asarlar yaratdilar va boshqalar. 
14. Huquq va davlat tarixi fanlaridan uzoq yillar davomida talabalarga saboq berish tajribasi
shuni k
oʻrsatmoqdaki, hozirda ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan tobora yuksalib borayotgan davlatlarda 
oʻtmishda huquqiy tizim ham juda rivojlangan. Sharq va Gʻarb davlatlari taraqqiyoti ham ushbu
xulosani tasdiqlaydi. Xitoy va Yaponiya yoki Romano-German huquq tizimi mamlakatlarini olib 
qaraylik. Shuni alohida ta’kidlamoqchimizki, bizning Vatanimizda ana shu davrlarda ham huquqiy 
tadqiqot, huquqiy tartibot va ta’lim rivojlangan b
oʻlgan. As Sam’oniyning  “Al ansob”, Al