Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

Ключевые  слова:  хаос,  порядок,  эволюция,  гармония,  симметрия,  асимметрия, 
диссимметрия.   
The symmetry of chaos and order in evolution 
Abstract.  The article substantiates the heuristic value of the categories of symmetry and 
asymmetry in evolutionary processes. Degeneracy of matter in creating self-organizing structures-that 
need the eternal struggle of opposites of chaos and order in the universe, as well as their harmony. 
Keywords: chaos, order, evolution, harmony, symmetry, asymmetry, dissymmetry. 
 
          Rivojlanayotgan ilmiy bilimlar tizimida refleksiya  (lot.Reflexio –  ortga qaytish, ortga 
nazar) falsafiy bilimlar 
oʻsishining manbai boʻlib hisoblanadi. “Fan haqiqatan ham falsafani yaratadi. 
Falsafa ham 
oʻz navbatida zamonaviy fikrlar dinamikasini yetkazishda oʻz soʻzini aytishi kerak” [1]. 
  Nazariy tasavvurlarning rivojlanishi mumtoz nazariyalarning boshqa, yanada mukammalroq 
oʻrganilgan hodisalarning kengaygan doirasini - yangicha, aniqroq tushuntira oladigan va shu bilan bir 
vaqtda oldingi nazariyalardagi haqiqat ma
gʻzini  oʻzida saqlab qola oladigan nazariya bilan 
almashtirish orqali amalga oshiriladi. 
 Murakkab tizimlardagi 
oʻz-oʻzini tashkillashtirish jarayonlarini tadqiq qilishda sinergetika 
metodlaridan keng foydalanish 
oʻziga xos yangi obyektiv bilish  imkoniyatlarini yaratmoqda. 
Menimcha, 
oʻz-oʻzini tashkillashtirish jarayoni shakllanish mexanizmini toʻlaroq tushunish va adekvat 
ifodalash uchun  “
oʻz-oʻzini dissimmetrik tashkillashtirish” tushunchasi kiritilsa maqsadga muvofiq 
b
oʻlardi[8]. Chunki, borliqdagi har qanday oʻz-oʻzini tashkillashtirish jarayoni oʻz holicha sodir 
b
oʻlmay, balki simmetriya va asimmetriya oʻzaro munosabatlarining qandaydir oltin kesishuvida, 
nuqtasida yuzaga keladi, natijada bu tizim 
oʻz-oʻzini dissimmetrik tashkillashtiradi. Shuningdek, har 
qanday 
oʻz-oʻzini tashkillashtirgan murakkab ochiq tizim biror muvozanat holati atrofida tebranib 
turadi va bunda atrof-muhit bilan doimiy ravishda energiya, modda, maydon va axborot almashinuvi 
sodir b
oʻladi. Bu almashinuvlar natijasida, tizimdagi uni tashkil etuvchi qismlaridagi simmetriya 
87 

---