|
ILMIY AXBOROTNOMA
FALSAFA
2017-yil, 2-son
uchun zarur b
oʻlgan shart-sharoitlar hisoblanadi. Bugun xalqimiz mustaqillik sharofati bilan vujudga
kelgan ana shu imkoniyatlardan samarali foydalangan holda
oʻzligini anglamoqda, urf-odat, an’ana va
oʻzining mentalitetiga xos boʻlgan qadriyatlarni tiklamoqda.
Shuning bilan birga ulardan mamlakatimizda demokratik jamiyat qurishda
foydalanmoqda.Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov aytganidek, “Biz rivojlangan demokratik
davlatlar tajribasini
oʻrganishda davom etamiz, demokratik qadriyatlarga hamisha sodiqmiz. Shuning
uchun demokratiya haqida gapirganda, biz, avvalambor, eng rivojlangan davlatlar qatoriga kirish, eng
muhimi, ular q
oʻlga kiritgan yutuqlarni oʻzlashtirishni nazarda tutamiz”[1].
Sobiq sh
oʻrolar tuzumi davridagi kommunistik mafkura tazyiqi milliy mentalitetimizni
z
oʻravonlik bilan oʻzgartirish, gʻayri ilmiy, gʻayri milliydunyoqarashni shakllantirish va
rivojlantirishga qaratilgan siyosat natijasida milliy ma’naviy va madaniy qadriyatlarimiz, milliy
merosimiz, urf-odat, udum, an’analarimiz toptaldi va bu tajovuzkor siyosat xalqimiz ruhiyatidan
begonalashish holatini yuzaga keltirdi. Marksizmni
oʻziga mafkuraviy qurol qilib olgan bolshevizm
uni dogmalashtirib ijtimoiy adolat, erkinlik va tenglik qoidalarini ifodalovchi ideal ijtimoiy
tuzumga bo
gʻliq ishonchni “ilmiy asos” sifatida kommunistik totalitarizm xizmatiga yoʻnaltirdi.
Bu utopik
gʻoya muntazam ravishda faollik bilan olib borilgan targʻibot va tashviqot orqali
ommaga singdirildi, natijada puch gaplar, shiorlar va bir qolipdagi iboralar yordamida aholi
batamom karaxt holatiga tushib qoldi. Ishonish shart emasdi. B
oʻlakcha gap aytmasdan talab
qilinardi va bu talab hamma joyda bajarilardi. Nazariy jihatdan kommunizm har qanday talqin va
taxminlarga, ularning haqqoniyligini tajriba y
oʻli bilan tekshirishga imkon bermaydigan tushuncha va
mulohazalarga asoslanardi. Kommunizm
oʻzbek xalqi mentalitetiga, milliy mentalitetga yot edi.
Birinchi Prezidentimiz bu siyosat oqibati va asoratlari haqida t
oʻxtalib: “Ma’lumki, biz boshimizdan
kechirgan sobiq mustabid tuzum davrida milliy ma’naviyatni rivojlantirishga mutlaqo y
oʻl
q
oʻyilmagan. Aksincha, xalqimizning tabiati, yashash tarziga yot boʻlgan kommunistik mafkurani
har qanday y
oʻllar va zoʻravonlik bilan joriy etishga harakat qilingan. Shuning uchun ham
istiqlolning dastlabki kunlaridanoq bu sohadagi ahvolni tubdan
oʻzgartirish yurtimizda eng dolzarb va
hal qiluvchi vazifalardan biriga aylandi”[2].
Birinchi Prezidentimiz mamlakatimizda demokratik jamiyat qurish konsepsiyasini ishlab
chiqar ekanlar, uning milliy mentalitetimiz bilan bo
gʻliq ekanligiga alohida e’tibor bergan
edilar. Bu bejiz emas albatta. Chunki davlat
oʻz hududida demokratik jamiyatni oʻzgalarning
andozalariga asoslangan holda qura olmaydi. Har qanday jamiyat mamlakat aholisining
mentaliteti, uning ruhiyati va tarixiy tajribasini hisobga olmas ekan, u demokratik jamiyat qurish
y
oʻlidagi maqsadiga erisha olmaydi. Shuning uchun ham Birinchi Prezidentimiz mamlakatimizda
demokratik jamiyat qurishning tamal toshlarini q
oʻyishning dastlabki kunlaridayoq “Yapon moʻjizasi”
yoki “Koreys m
oʻjizasi” haqida gap ketganda, taniqli ekspert va mutaxassislar ham birinchi galda
“yapon xarakteri”, “koreys tabiati” degan iboralarni tilga oladi. Tabiiyki, ular bu
oʻrinda, avvalo,
mazkur xalqlarga mansub ma’naviy fazilatlarni nazarda tutadi. Ya’ni bu xalqlarning ichki dunyosi
va irodasi ma’naviyat negizida yanada toblangan, kamolga yetgan,” [3] – degan
gʻoyalarni alohida
ta’kidlagan edilar.
Aslida milliy mentalitet bilan demokratik jamiyatning qanday aloqasi bor, bugun dunyoda
yuksak taraqqiyotga erishgan davlatlarning demokratik jamiyat qurishdagi tayyor “model”laridan
foydalangan holda mamlakatimizda demokratik jamiyat quraversak b
oʻlmaydimi? – degan savolni
q
oʻyib unga javob izlashga harakat qilamiz. Buning uchun eng avvalo “milliy mentalitet”
tushunchasining mazmun mohiyatini ochib berish zarur b
oʻladi. “Milliy mentalitet”
tushunchasiga turli adabiyotlarda turlicha ta’riflar berilib kelinmoqda. Ana shular qatorida
tadqiqotchi F.S.Atamuratovaning quyidagi ta’rifi bizning mavzuimiz mohiyatiga mos tushadi. U
shunday yozadi: “Milliy mentalitet har millatga xos b
oʻlgan ma’lum tarixiy taraqqiyot bosqichida
shakllangan ijtimoiy ong, ruhiyat, dunyoqarash, urf-odati, qadriyatlari, turmush kechirish an’analari,
aqliy qobiliyati, ma’naviy dunyosi, tabiati, ijtimoiy hayotga b
oʻlgan munosabatlari
majmuasidir”[4]. Keltirilgan bu ta’rifdan k
oʻrinib turibdiki, milliy mentalitet millat shakllanishi,
rivojlanishi va takomillashuvining natijasida, uning butun tarixi bilan yuzaga keladi. Bundan
ma’lum b
oʻladiki, millatni undan ayri holda tasavvur ham etib boʻlmaydi. Undan mahrum boʻlgan
millat
oʻzligidan ham mahrum boʻladi va oʻzining mustaqil davlatini shakllantirishga qurbi yetmaydi.
Bu
gʻoyaning naqadar toʻgʻri ekanligiga yuqorida keltirilgan ta’rifdagi ayrim tushunchalar
61
Do'stlaringiz bilan baham: |
