Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

ILMIY AXBOROTNOMA PEDAGOGIKA 2019-yil, 4-son 
134 
3 rasm. Turizmning asosiy guruxlari jadvali. 
Turistik turlar bilan shug'ullanadigan odamlarning tanasini davolash ta'siri bir xil bo'lmasligi, 
maxsus tashkillashtirilgan tadqiqotlar talab etadi. "Passiv", "nosog'lom" turizm - ko'pincha - bu turli xil 
transport turlari bo'yicha bir necha soatdan bir necha kungacha davom etadigan ekskursiya safarlari 
bo'lib, unda ishtirokchilarning jismoniy faoliyati minimal va ishtirokchilarning ovqatlari boy va yuqori 
kaloriya buladi. Ushbu turdagi turizmning salomatlikka ahamiyati katta emas. 
Tog'larda olib boriladigan sayyohlik safarlari, dam olish,tatil vaqtida va dam olish vaqtida faol 
hordiq chiqarishi, o'quvchilarning ruhiy jihatdan tiklanishi va jismoniy samaradorligini ta'minlash uchun 
nazorat sinovlari testlari bilan aniqlangan salomatlik holatini, tayyorgarlik darajasini yaxshilash imkonini 
beradi. 
Tog'larda faol dam olish - bu turli xil samarali omillarni tiklashdir, bu shubhasiz ikki barobar 
natija beradi va sog'liqni saqlash darajasini oshirishga yordam beradi. Tog'larda har xil ehtiyojlarni 
qondiradigan turli xil dam olish shakllari yil davomida reabilitatsiya va dam olishning shakllari haqida 
gapirish imkonini beradi. 
Rekreatsiya turizmi dasturini joriy qilish uchun qator shartlar talab qilinadi: 
- dam olish tadbirlarining odatdagi davrlarini rivojlantirish. 
- mavjud turistik infratuzilmani faol jalb qilish. 
- ijtimoiy va sanoat turlari uchun dam olish uyushmasi xizmat dasturlarini joriy qilish.
Safarlarni tashkillashtirish va tayyorlash , navbatdagi tadbirlar majmuini tashkil etadi, ularning 
muntazam ravishda amalga oshirilishi maqsadga erishishga, ta'lim-tarbiya, sport va sport masalalarini 
maksimal salomatlik samaradorligi va zaxiralarning to'la xavfsizligini ta'minlashni hal qiladi. 
Tadqiqot natijalari mehnatning ilmiy tashkiliy tizimida sog'lomlashtirishga yo'naltirilgan jismoniy 
mashqlarni qo'llash masalasi bo'yicha bilimlarni to'ldiradi va kengaytiradi. 
Tog iqlimiga moslashish ta'siri ostida dam olish paytida fiziologik jarayonlarning samaraliligiga 
(iktisizmiga) moyilligi aniqlandi [6]. Yuqori balandlikda kislorod ochligiga moslashuv ta'siri ostida, 
tinch holatdagi organizm, ayniqsa, havo haroratida gipoksiya kam bo’lsa ko'proq muskullarni 
bo’shashish qobiliyatini hosil qiladi. 
Tog'larga joylashlgan odamlarda dam olish vaqtida yurak urish tezligi (HR) va markaziy asab 
tizimining bir xil "yengillashuvi" kuzatiladi. 
Tinch holatdan farqli o’laroq , tog'larda jismoniy mashqlarni bajarish ,hatto iqlimga moslashgan 
shaxslarda ham yurak qon tomirlari tizimi va tashqi nafas olish tizimida tekislikdagidan farq qiladi. 
Atmosfera havosidagi qisman kislorod miqdori kamayib, organizmning kislorod ochilishiga olib 
boradigan zahira quvvatini tog 'iqlimi yordamida o'ta sezgir omillarga moslashtirishga qaratilgan. 
Ammo 1800-2500 metr balandlikda u juda mo'tadil va odatda, sog'lom odamning ahvoli balandlik 
kasalliklari bilan yomonlashmaydi. Shu bilan birga, o'tkir kislorod tanqisligi tananing haddan tashqari 
qizishi, zaif aqliy va jismoniy ish bilan bog'liq. Tadqiqot materiallaridan foydalanish tog'larda
sayyohlik safarining salomatlikka ta'sirini sezilarli darajada yaxshilaydi. 
sog`lomlashtiruvchi 
Faol-faoliiyatli turizim 
Mukammallashtiruvchi 
shakllantiruvchi 
harakatli qobiliyatlar 
«Faollashmagan» 
Biror bir transport 
vositasida sayohat 
qilish 
Ongli, harakat bilan 
bog'liq bo'lmagan 

---