Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

ILMIY AXBOROTNOMA FILOLOGIYA 2019-yil, 4-son 
29 
alohida uslubiy maqsad bilan qo‘llaniladi. Unda insoniy kamchiliklar predmetlar misolida o‘zining 
obrazli ifodasiga ega bo‘ladi. Intoqda nutq ob’yekti bo‘lgan narsa va predmetlar, hayvonlar xuddi 
insonlardek muomalaga kirishadilar, so‘zlaydilar. Sinestetik metaforalarda boshqacha holat kuzatiladi: 
“Sinestetik metaforalarda bir sezgi organi bilan idrok etiladigan narsa – tushuncha boshqa sezgi organi 
bilan idrok etiladigan narsa – tushunchaga o‘xshatiladi, yaqinlashtiriladi va shu asosda ko‘chma ma’no 
yuzaga keladi. Masalan: 
Shirin tabassum, shirin gap, shirin o‘y; engil tabassum, engil nigoh, yengil 
qadam; og‘ir tush, og‘ir gap, og‘ir masala 
kabi. Bu misollarda keltirilgan “shirin”, “yengil”, “og‘ir” 
sifatlarida sinestetik metafora sodir bo‘lgan. Maza-ta’m ma’nosini bildiruvchi “shirin” va o‘lchovni 
ifodalovchi “yengil” so‘zlari “yoqimli” ma’nosida, “og‘ir” so‘zi esa “yoqimsiz” ma’nosida kelgan 
[3,80-81]”.
Poetik nutq bo‘yicha kuzatishlar olib borgan B.Umurqulov badiiy asarlarda uchraydigan 
metaforalar tuzilishiga ko‘ra asosan bir hamda ko‘p tarkibli bo‘lishini, darslik va ilmiy adabiyotlarda 
ularga nisbatan leksik va birikmali metafora, bir tarkibli va ikki tarkibli metafora kabi atamalar 
qo‘llanilishini ta’kidlaydi. U poeziyada uchraydigan metaforalarni tuzilishiga ko‘ra sodda metaforalar 
va kengaygan metaforalarga ajratadi. [ 2, 33- 34]. 
Metaforalar matn turlari orasida badiiy matnda faol ishlatiladi, badiiy asar tilining 
bo‘yoqdorligi va ta’sirchanligini ta’minlaydi hamda kutilmagan obrazli ifodalarning yuzaga kelishiga 
zamin hozirlab, badiiy matnning estetik ta’sirchanligini oshiradi. 
Аdabiyotlar 
1.
Begmatov E., Boboyeva A., Asomiddinova M., Umurqulov B. O’zbek nutqi madaniyati 
ocherklari. – 
Тоshkent: Fan, 1988. – 85 b. 
2.
Boboyev T., Boboyeva Z. Badiiy san’atlar. –
Тоshkent: ТDPU, 2001. – 11 b. 
3.
Yo’ldoshev M. Badiiy matn va uning lingvopoetik tahlili asoslari. - 
Тоshkent: Fan, 2007. – 80-
81 b. 
4.
Mirtojiyev M. O’zbek tili leksikologiyasi va leksikografiyasi. – 
Тоshkent, 2000. – 10 b. 
5.
Umurqulov B. Poetik metafora va uning she’riy nutqdagi ahamiyati. “O’zbek tili va adabiyoti” 
jurnali. – 
Tоshkent, 1999. – 33- 34 b. 
6.
Usmonov S
. Меtafora. “O’zbek tili va adabiyoti” jurnali. – Tоshkent, 1964, 4-son, - 34-35 b. 
7.
Shomaqsudov A., Rasulov I., Qo’ng’urov R., Rustamov H. O’zbek tili stilistikasi. –
Тоshkent: 
O’qituvchi, 1983. – 245 b.