|
ILMIY AXBOROTNOMA
TARIX
2017-yil, 4-son
13
Oʻzbekiston rahbariyatining mintaqaviy xavfsizlikni ta’minlash borasidagi sa’y-harakatlari
mustaqillikning ilk yillarida qabul qilingan “Harbiy doktrina”da ham oʻz aksini topgan. Doktrinada
Markaziy Osiyo hududida yadroviy va oddiy qurollarning katta miqdori yigʻilib qolganligi, mazkur
hududda YaQHHni yaratish zarurligini belgilab beruvchi muhim sabablardan biri ekanligi qayd
etiladi. Shartnomaning imzolanishi Semipalatinsk poligonida yadroviy sinovlarning toʻxtatilishi
toʻgʻrisidagi qaror qabul qilinganiga 15 yil toʻlishi bilan bir muddatga toʻgʻri kelishi ekspertlarning
alohida e’tiborini jalb etdi. Sobiq Sovet Ittifoqi davrida Semipalatinsk poligonida qirq yildan ortiq vaqt
mobaynida yadro qurollarining sinovi oʻtkazilar edi.
Katta uran zahiralariga, shuningdek yetarli ilmiy va texnologik salohiyatga ega boʻlgan
Markaziy Osiyo davlatlari tomonidan YaQHHni yaratish toʻgʻrisidagi shartnomaning imzolanishi
alohida ahamiyat kasb etadi. Bu qoʻyilgan qadam Markaziy Osiyoda mintaqaviy xavfsizlik va
barqarorlikni ta’minlash bu hududda joylashgan har bir davlat uchun ustuvor vazifalar qatoriga
kirishini koʻrsatadi.
2006-yilning dekabr oyida BMTning Bosh Assambleyasi Markaziy Osiyo davlatlari nomidan
Oʻzbekiston Respublikasi delegatsiyasi taqdim etgan 66/88-sonli “Markaziy Osiyoda yadro qurolidan
holi hudud yaratish” toʻgʻrisidagi rezolyutsiyani ovoz berish yoʻli bilan tasdiqladi. Bu hujjatni 141 ta
davlat qoʻllab-quvvatladi. Ular qatorida Rossiya, Xitoy, Ozarbayjon, Armaniston, Belarus, Moldova,
Ukraina, Avstriya, Irlandiya, Lihtenshteyn, Mal'ta, Kipr, Shvetsiya, Shveytsariya hamda Lotin
Amerikasi, Karib havzasining qator davlatlari, Osiyo va Afrika qit’alarining koʻplab davlatlari bor edi.
BMT Bosh Assambleyasi Markaziy Osiyoda YaQHHni yaratish toʻgʻrisidagi shartnomaning
imzolanishini mintaqaviy va xalqaro xavfsizlikni mustahkamlash borasidagi katta ahamiyatga molik
qadam deb baholadi.
BMTda qabul qilingan rezolyutsiyada qayd etilganidek, Markaziy Osiyo davlatlari tomonidan
ixtiyoriy ravishda mintaqada yadro qurolidan holi hudud yaratilishi yadroviy tarqatilmaslik rejimini
mustahkamlashda alohida oʻrin tutadi. Bu shartnoma yadro energiyasidan tinchlik yoʻlida foydalanish
va radioaktiv chiqindilar natijasida zarar koʻrgan hududlarning ekologik holatini tiklash hamda
mintaqaviy va xalqaro xavfsizlikni mustahkamlashni qoʻllab-quvvatlaydi.
2001-yilning 11-sentyabrida AQShda terrorchilarning amalga oshirgan qoʻporuvchilik
harakatlaridan soʻng jahon jamoatchiligi xalqaro terrorchi guruhlarga qarshi kurashga alohida e’tibor
berdilar. Mutaxassislarning fikricha, bu yoʻnalishda keng miqyosdagi tahdidlarning oldini olish
borasidagi asosiy shartlaridan biri ommaviy qirgʻin qurollarining, hususan, yadro qurollarining
terrorchilar qoʻliga tushib qolishining oldini olishdir. Shu nuqtai nazardan, Markaziy Osiyoda
YaQHHning yaratilishi ushbu shartning bajarilishini ta’minlashga, shaksiz, munosib hissa qoʻshadi.
BMT Bosh Assambleyasining 61/88-sonli rezolyutsiyasida Markaziy Osiyoda YaQHHning
yaratilishi xalqaro terrorizmga qarshi hamkorlik va yadroviy materiallarning nodavlat sub’ektlari,
birinchi navbatda terrorchilar qoʻliga tushishining oldini olish maqsadiga xizmat qilishga qaratilgan
samarali hissadir.
Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining mintaqaviy xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlash
borasidagi qat’iyat bilan olib borgan siyosatlari, oʻz navbatida, xalqaro xavfsizlikni ta’minlash uchun
katta zamin yaratadi. Qator davlatlarning yadro dasturlari atrofida turli tortishuvlar davom etayotgan
bir paytda, Markaziy Osiyoda YaQHHni yaratish boʻyicha shartnomaning imzolanishi alohida
e’tiborga loyiqdir.
Mustaqillik yillarida Markaziy Osiyo davlatlari orttirgan tajribalar hudud mamlakatlarining
rivojlanishi borasida ularning oʻz yoʻllariga ega boʻlishi bilan birga, koʻplab muammolarni birgalikda
yechishlari zarur ekanligini ham koʻrsatdi.
Boshqacha qilib aytganda, dunyoda ilm-fanning rivojlanishi, yuqori texnologiyalarning yuzaga
kelishi va globallashuv jarayonining sezilarli darajada insoniyat hayotiga ta’siri natijasida tugʻilgan
yangi muammolar bitta hududda joylashgan davlatlarning yaqindan hamkorlik qilishlari kerakligini
isbotladi. Shuni qayd etish lozimki, qoʻshni davlatlar bilan yaqindan hamkorlik qilish Oʻzbekiston
Respublikasi tashqi siyosatining ustuvor yoʻnalishlari qatoriga kiradi.
2006-yilning sentabr oyida Markaziy Osiyo davlatlari tomonidan imzolangan mazkur hududda
YaQHHni yaratish toʻgʻrisidagi shartnomani ushbu hudud mamlakatlari rahbarlarining mintaqaviy va
halqaro xavfsizlikni ta’minlash yoʻlida yakdillik bilan qilgan harakatlarining mahsuli deb baholash
mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
