Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal 2017-yil, 4-son (104) gumanitar fanlar seriyasi

Keywords: 
Central Asia, regional security, the international security, nuclear power, nuclear 
safety.
XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab ilm-fan va texnologiyalarning, xususan, yadroviy 
texnologiyalarning rivojlanishi davlatlarning ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishi uchun keng 
imkoniyatlarni vujudga keltirishi bilan bir qatorda, global va mintaqaviy хavfsizlik hamda 
barqarorlikka ham sezilarli darajada ta’sir koʻrsata boshladi. Ilmiy-teхnologik salohiyatdan tinchlik 
yoʻlida foydalanishning ijobiy natijalari bilan birga, uning harbiy va strategik maqsadlar uchun 
ishlatilish oqibatlari insoniyat uchun oʻta jiddiy muammolarni yuzaga keltirdi. Yadroviy xavfsizlikni 
ta’minlashning samarali mexanizmlarini yaratish bugungi kunda jahon hamjamiyati oldida turgan eng 
dolzarb vazifalardan biriga aylandi. 
Yadroviy xavfsizlikni ta’minlashning me’yoriy va huquqiy asoslarini yaratish zaruriyati soʻnggi 
yillarda yadroviy qurolga ega boʻlgan davlatlar sonining ortib borishi barobarida yanada kuchaydi.
1998-yilning may oyida, Hindistonning yadro quroliga ega boʻlganligi haqidagi rasmiy 
bayonotidan keyin ikki hafta oʻtgach, Pokiston tomonidan ham yadroviy qurol yaratish borasidagi 
sinovlarning boshlab yuborilishi BMTning ushbu muammoga boʻlgan kuchli e’tiborini jalb etdi.
1998-yilning 9-mayida BMT Xavfsizlik Kengashi oʻzining bayonotida har ikki davlatning 
yadroviy texnologiyalardan harbiy maqsadlarda foydalanishi bilan bogʻliq ravishda olib borayotgan 
harakatlarini qoralab chiqdi. Oradan bir oy oʻtgach, shu yilning iyun oyida BMT XK Hindiston va 
Pokiston tomonidan oʻzlarining yadroviy dasturlari doirasidagi faoliyatini toʻxtatish va sinov ishlarini 
davom ettirmaslik hamda boshqa davlatlardan bu mamlakatlar uchun oʻzlarining “yadroviy rejalari”ni 
amalga oshirishga yordam berishi mumkin boʻlgan texnologiyalar va materiallarni eksport qilmaslik 
talabi qoʻyilgan maхsus rezolyutsiyasi qabul qilingan edi.[1]
Ammo, afsuski, BMT tomonidan qabul qilingan rezolyutsiyada koʻrsatilgan natijalarga 
erishilmadi. Mutaxassislar tomonidan, BMT Xavfsizlik Kengashi rezolyutsiyasining Hindiston va 
Pokiston davlatlari tomonidan toʻla amalga oshirilmaganligi qayd etilib, hujjat qabul qilingandan 
keyingi davrda uning bajarilishi uchun davomiy nazoratning yetishmaganligi ta’kidlanadi. [2] 
BMT XKining global xavfsizlikni ta’minlash borasida olib borgan tajribasi shuni koʻrsatadiki, 
hozirgi paytda asosiy e’tibor Kengash tomonidan qabul qilingan rezolyutsiyalarning samarali 
bajarilishini ta’minlovchi mexanizmlarni yaratishga qaratilishi zarur. Global xavfsizlikni 
ta’minlashning mukammal mexanizmlarini yaratish sohasida xalqaro hamkorlikning kuchaytirilishi 
esa koʻzda tutilgan natijalarga erishish uchun yetarli zamin yaratadi.
Bu borada shuni ta’kidlash joizki, global xavfsizlikni ta’minlashda koʻp tomonlama amaliy 
diplomatik munosabatlar alohida oʻrin tutadi.
BMT XK bugungi kunning eng dolzarb muammolarini yechishda asosiy mas’uliyatni oʻz 
boʻyniga olgani holda, ommaviy qirgʻin qurrollari (OQQ) tarqalishining oldini olish borasida BMTga 
a’zo davlatlar tomonidan olib borilayotgan amaliy ishlarda ham muvofiqlashtirish (koordinatsion) 
markaz vazifasini bajarmoqda.
BMT XKning bunday roli hozirgi vaqtda OQQ tarqalmasligi talablarining bajarilishini 
ta’minlashga qaratilgan koʻp tomonlama diplomatiyaning muhim yutuqlaridan biri hisoblanadi. [3]
Yadroviy texnologiyalar tobora rivojlanib borayotgan bir sharoitda, global va mintaqaviy xavfsizlikni 
ta’minlashda me’yoriy-huquqiy mexanizmlarning yaratilishi, shubhasiz, alohida oʻrin tutadi. Ikki 

---