|
ILMIY AXBOROTNOMA TARIX 2020 - yil, 2 - son
23
yoritildi. Shu davrda ijod qilgan D.Kogan shahar va qishloq aholisi o‘rtasidagi munosabatlarni shahar
etnografiyasi muammolari doirasida o‘rgandi. U ikki muhitda yashovchi kishilar o‘rtasidagi
munosabatlarning shakllanishida muhim rol o‘ynovchi etnografik, ijtimoiy-iqtisodiy omillarni tahlil qilgan
22
. Pershits va Smirnovalar bir millatli va aralash nikohlar mavzusini o‘rgandilar. Yu.Pershits bu borada
ko‘rsatkichlarni taqqoslash bo‘yicha bir qator usullarni ham ishlab chiqdi
23
. Ushbu masala ham sanoat
shaharlari bilan bog‘liq eng muhim jihat edi. Chunki statistik ma’lumotlar ham buni tasdiqlaydi. Masalan
ularda Toshkent viloyati shaharlari bo‘yicha berilgan ma’lumotlarda u yerda tug‘ilayotgan bolalarning
sezilar qismi turli millat vakillari o‘rtasidagi nikohdan tug‘ilayotganligi qayd etilgan
24
. Bu holat
millatlararo totuvlikning ta’minlangani, sovet millatining shakllanayotgani ekanligi ta’kidlandi. Dala
tadqiqotlaridan olingan ma’lumotlar uning amaliyotda qanday bo‘lganligi xususida qiziqarli faktlarni
taqdim etadi. Yangi tashkil etilayotgan shaharlarga ko‘chib keluvchilarning ko‘pchiligi o‘z oilasidan
ajralib, bu yerdagi sanoat korxonasida ishlash uchun keladilar. “Zavodga kelgan ishchilarning aksariyati
yosh yigit-qizlar edi. Ularning ko‘pchiligi shu yerda tanishdilar va ba’zilari oila qurdilar. Shuning uchun
bizning shaharda aralash nikohlarni ko‘plab uchratish mumkin” deydi axborotchilardan biri
16
.
Ma’lumki, oiladan uzoqlashish, unda o‘ziga xos bo‘lgan an’analarning butunlay yo‘qolmasada, bir qadar
susayishiga olib keladi.
Sovet shaharshunoslaridan E.Vasilevaning tadqiqotlari o‘ziga xos bo‘lib, boshqa sovet
tadqiqotchilaridan farqli ravishda, ishchilarning turmush tarzi va kundalik hayoti emas, balki, Qozon va
Mezelinsk shaharlarini rayonlashtirish masalasiga asosiy e’tiborni qaratadi. Zamonaviy shaharsozlik
asosidagi shaharning markaziy qismi, xususiy sektor hisoblangan “neftchilar posyolkasi”, sobiq qishloq
o‘rnidagi “Eski Almetevsk” kabi hududlarga tasniflaydi
25
. Bu kabi holatlarni O‘zbekistonning sanoat
shaharlarida ham uchratish mumkin. Qipchoq, Niyozbek kabi qishloqlar o‘rnida sanoatlashgan Chirchiq
shahri barpo etilgan. 60-yillarda shahar ichida “Azotchik”, “Elektrik”, “Ximik”, “Konstruktor” kabi
nomdagi, shuningdek, 3-, 4-, 8-, 9-mikrorayonlar tashkil etildi
26
. Shaharsozlikning bu namunasi ma’lum
soha vakillarining turmush tarizinigina yaxshilashni ko‘zda tutganga o‘xshaydi. Demak, shu nomdagi
mikrorayonda istiqomat qilayapsizmi, albatta, shahardagi “Elektroximprom”, “Chirchikselmash” kabi
korxonalarda fidokorona mehnat qilishi, o‘zlarining sotsialistik fuqaro sifatidagi rolini mehnat qilayotgan
sanoat korxonasi orqali oshirib borishlari zarur edi
27
.
Xulosa qilib aytish mumkinki, sovet davrida shaharlarni tadqiq etish, unga ta’rif berish hamda
uning tahlili jamiyatda ustivor bo‘lgan g‘oyalar va mafkuralarga asoslangan edi. Sovet davlatining
asoschisi bo‘lgan V.Lenin fabrikalarga, zavodlarga ega bo‘lgan yirik shaharlar, savdo va sanoat
posyolkalari aholisining rang-barangligini aytib, “u tasodifiy paydo bo‘lmay, balki kapitalizm qonuniyatlari
asosida shakllanadi” deya ta’kidlaydi
28
. Qolaversa, u avvallari shaharlarning qishloqlarni siyosiy,
iqtisodiy, madaniy va ko‘p sohalarda buzganligini ta’kidlab, “sotsialistik shaharlar”ning tamoman buning
teskarisini qilayotganligiga ham urg‘u beradi
29
. Shuning uchun bo‘lsa kerak, aksariyat hollarda sovet
davri olimlari shaharlarni tadqiq etayotganda, unga hos bo‘lgan muhitni sovet kishilarining turmush
tarzidan, qishloq aholisining shaharga xos bo‘lgan kundalik hayotidan izlaydi. Ya’ni, sanoatning rivoji
nafaqat shahar, balki, posyolka va qishloqlardagi aholining hayotini ham yuksaltirganligiga urg‘u bergan.
Aytish mumkinki, sovet davrida shahar antropologiyasini o‘rganilishiga doir tadqiqot ishlarilarda
umumiylik bilan birga qator o‘ziga xosliklar mavjud. Sovet jamiyatida yashovchi aholining maishiy
turmushini o‘rganish, sotsialistik taraqqiyotning kishilar kundalik hayotiga olib kirgan yuksalishlarni
tarannum etish yondoshuvi deyarli barcha mualliflarga xosdir. Ayniqsa, o‘tgan asrning 50-60- yillarigacha
bo‘lgan davrda buni yaqqol ko‘rish mumkin. Ularda etnologik tadqiqotlar ijtimoiy-iqtisodiy yo‘nalishi
bilan juda kuchli bog‘langan. Shu yo‘l bilan sovet hukumati olib borayotgan “islohotlarning yutuqlari”,
kishilar hayotida muhim rol o‘ynayotganligi ochib berilgan.
Ayniqsa, sanoat shaharlari iqtisodiy taraqqiyotning garovi bo‘lishi bilan birga, yangi jamiyatning
yangi kishisini tarbiyalovchi maskanga ham aylantirildi. Endilikda ushbu makonda yashayotgan kishilar
o‘zlarining sotsialistik fuqaro sifatidagi rolini mehnat qilayotgan sanoat korxonasi orqali oshirib bordilar.
Sanoat korxona ishchilarining qishloq xo‘jaligidagi faolligi otaliq (shef) tizimi vositasida kuchaytirildi. Bu
bilan go‘yoki, shahar va qishloq orasidagi to‘siqlar bartaraf etildi. Amalda esa ishchi va dehqonlarning
hamkorligi ta’minlandi. Agar ta’bir joiz bo‘lsa, sanoat shaharlari doimo Sovet davlati bayrog‘idagi
“bolg‘a” vazifasini bajardi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
