Issiqlik kinetik nazariyasi. Ideal gazning ichki energiyasi. Issiqlik miqdori. Termodinamikaning I qonuni

Termodinamikaning  1-qonuni  va  uni  izojarayonlarga  tadbiqlari. 

Termodinamikaning 

birinchi  bosh  qonunini  idishdagi  gaz  misolida  ko‘rib  o‘taylik.  Bizga  silindr  shaklidagi  idishda 

porshen  ostida  gaz  berilgan  bo‘lsin.  Porshen  idish  ichida  erkin  harakatlanishi  mumkin.  Agar 

idishni  temperaturasi  yuqori  bo‘lgan  isitgich  ustiga  qo‘ysak,  gaz  isitgichdan  ma’lum  miqdorda 

issiqlik olishi natijasida temperaturasi ortadi. Temperaturani ortishi ichki energiyani 



U miqdorga 

ortishiga  olib  keladi.  Gazni  dastlabki  temperaturasi  T

1

  bo‘lsa,  gaz  ichki  energiyasini  U

1

  deyish 

mumkin.  Gaz isitgichga  qo‘yilgandan keyin  temperaturasi  T

2

  ga  ko‘tarilib,  ichki  energiyasi  U

2

 

bo‘lib qoldi. Ichki energiyani o‘zgarishi dU=U

2

-U

1

 bo‘ladi. Jismning boshqa jismlarga berayotgan 

yoki  ulardan  olayotgan  energiya  miqdoriga  qarab,  ichki  energiyasining  o‘zgarishini  aniqlash 

mumkin. Masalan, gaz kengayish jarayonida porshen yuqoriga ko‘tarilib ish bajaradi. Bu ish gaz 

ichki energiyasining kamayishi hisobiga bajariladi. 

A = 



 



U = 



 (U

2 



 U

1

) =  U

1 



 U

2

 . 

Gazga  issiqlik  miqdori  berilsa,  gazni  ichki  energiyasi  ortishidan  tashqari  gaz  issiqlikdan 

kengayib, tashqi kuchlarga qarshi ish bajarishi mumkin, ya’ni porshen dh balandlikka ko‘tarilib, 

gaz dA ish bajaradi. Bunda gazga berilgan dQ issiqlik miqdori gazni ichki energiyasini ortishiga 

va ish bajarishga sarflanadi: 

dQ  = dU + dA 

 

 

 

 

(9.9) 

 

 

Ushbu  matematik  ifoda  termodinamikaning  1-bosh  qonunini  ifodalaydi.  Bu  qonun 

tabiatning aosiy qonunlaridan bo‘lib, termodinamik jarayonlarda energiyaning saqlanish qonunini 

ifodalaydi. 

 

Isitgichdan sistemaga uzatilgan issiqlik miqdori sistemaning ichki energiyasini oshirishga 

va tashqi kuchlarga qarshi ish bajarishga sarf bo‘ladi. 

 

Lekin  termodinamika  1-qonunining  (9.9)  ifodasidan  sistemaga  issiqlik  berilganda  doim 

sistema ichki energiyasi ortadi degan xulosa kelib chiqmasligi kerak. Masalan, sistemaga issiqlik 

berilishiga qaramasdan uni ichki energiyasi kamayishi, ya’ni  U

2 

<

 

U

1

 bo‘lishi mumkin. Bunday 

holda (9.9) ga asosan dA < dQ bo‘lib, ish sistema  

olayotgan  issiqlik  miqdori  va  sistemaning  ichki  energiyasini  kamayishi  hisobiga  bajariladi. 

Ichki  energiyani  kamayishi  U

1 



  U

2 

= 



  dU  ga  teng  bo‘ladi.  Gazni  tashqi  kuchlarga  qarshi 

bajarayotgan ishi va unga tashqaridan berilgan issiqlik miqdori musbat hisoblanadi. Agar aksincha 

bo‘lsa, ular manfiy ishora bilan olinadi. 





RT

dV

V

RT

dV

V

RT

V

V

V

V

V

V











ln

ln

2

1

1

2

1

2

V

V

2

1

 

9.3-rasm 

 

dV 

V

1 

V

2 

t=const 

V=const 

P=const