O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OILY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
QARSHI MUXANDISLIK IQTISODIYOT INSTITUTI
“ISSIQLIK ENERGETIKASI” KAFEDRASI
“ISSIQLIK TEXNIKASI”
fanidan
REFERAT
BAJARDI:
IE-135 (15) GURUH TALABASI
DONONOV MA’RUF
QABUL QILDI:
A.A. SHARAPOV
Qarshi 2016
Mavzu: Bug’- gaz turbinalarini o’rganish.
Reja:
1. Bug’ turbinasining tasnifi vs tuzilishi.
2. Bug’ turbinasining ishlash tartibi va unda kechadigan
termodinamik jarayonlar.
3. Bug’ turbinasidagi isroflar.
4. Bug’ turbinasining quvvati va F.I.K.
5. Gaz turbinasining tasnifi, tuzilishi va ishlash tartibi.
6. Issiqlik P=CONSTda uzatiladigan gaz turbinasi qurilmasi.
BUG’ TURBINASINING TASNIFI VA TUZILISHI.
Bug’ning issiqlik energiyasini bosqichma-bosqich mexanik
energiyaga aylantirib beruvchi issiqlik mashinasi bug’ turbinasi
deyiladi. Hosil qilingan energiya boshqa turdagi energiyaga yoki
mexanik energiyaga (ishga) aylantiriladi.Bug’ turbinasida bug’
energiyasining mexanikaviy ishga aylantirish jarayoni ikki
bosqichda amalga oshiriladi:
1) bug’ning potentsial energiyasini kinetik energiyaga
aylantirish;
2)
olingan
kinetik
energiyani
turbinaning
mexanikaviy ishiga aylantirish.
Turbinaning bug’ oqib o’tish qismi ikkita asosiy qismdan:
birinchi qismi - soklo apparati 1, ikkinchi qismi- turbinaning
vali 4 ga o’rnatilgan disk 3 dan tashkil topgan. Diskning
aylanasi bo’ylab ish parraklari 2 mahkamlanagan, ular kanallar
hosil qiladi, (1.1 -rasm)
1.1-rasm. Bug’ turbinasining soplasi va ish g’ildiragi.
Birinchi jarayon soplo apparatida sodir bo’ladi, bu yerda
yuqori bosimli bug’ kiradi soplolarda bug’ kengayadi, uning
bosimi pasayadi va tegishlicha tezligi ortadi, ya‘na soplo
apparatida bug’ning ichki energiyasi kinetik energiyaga
aylanadi.
Ikkinchi jarayon ish parraklari hosil qilgan kanallarda
sodir bo’ladi, bu yerda bug’ning kinetik energiyasi diskning va u
bilan
bog’langan
turbina
valining
harajatlantiradigan
mexanikaviy ishga aylanadi. Ish parraklari mahkamlangan bitta
diskli soplo apparati turbinaning boskichini hosil qiladi. Bir
bosqichli turbinalarning aylanishlar soni katta (2000-50000
ayl/min) bo’ladi.
Ular odatda transport ustanovkalarida yordamchi qurilma
sifatida ishlatiladi. Ko’p bosqichli bug’ turbinalari katta quvvatli
bo’ladi. Hozirgi vaqtda quvvati 300, 500 va 800 Mvt bo’lgan
bug’ turbinalari ishlatiladi.
Hozirgi zamon turbinasi - bug’ tejamligini juda yuqori, tez
ishlaydigan murakkab dvigateldir.
Bug’ turbinalari bir, ikki va ko’p bosqichli hamda mos
ravishda past , o’rtacha va yuqori bosimli bo’ladi,
Hozirgi vaqtda ko’p bosqichli bug’ turbinasi barcha
issiqlik elektr stansiyalarida asosiy dvigatel hisoblanadi.
BUG’ TURBINASINING ISHLASH TARTIBI VA UNDA
KECHADIGAN TERMODINAMIK JARAYONLAR.
Bug’ soplodan chiqishda absolyut tezlik S
1
bilan ish
qanotlarining (parraklarining) kanallariga kiradi. Ish holati bug’
bo’lgani uchun bug’ oqimchasi unga kirganda o’zining
yo’nalishini o’zgartiradi. Bunda turbina diskini aylantiruvchi
aylanma kuch vujudga keladi.
Kundalik kesimi S bo’lgan soploga kirishidagi bug’ bosimi
R
1
bo’lsa , undan o’tayotganda kengayishi hisobiga bug’
zarralarining tezligi ortadi va bosim R
2
gacha tushadi. Bug’
zarralarini boshlang’ich tezligini S0 , oxirgi bosim R
2
ga mos
keluvchi tezligini S
1
deb qabul qilamiz. Bug’ning soplo va
kuraklardan o’tish davridagi kengayish jarayonini adiabatik
jarayon deb qarash mumkin.
Bug’ soplodan keyin turbina kuraklaridan oqib chiqishi
jarayonida tezligini biror S0 dan S
1
gacha o’zgartiradi. Bu
kinetik energiyaning o’zgarishini quyidagicha ifodalash
mumkin.
ya‘ni,
S1=P1ABV2OP1
Bug’ning adiabaktik kengayishda bajargan ishi
(1.1)
Bug’ning soploga oqib kirish tezligi ancha kichikligini
e‘tiborga olib S0=0 deb qabul qilsak
(1.2)
Chunki S=P
1
ABDn
1
; S
1
=ABV
1
OP
1
E; S
2
=ABV
2
VV
1
A; S
3
=
DBV
2
OP; bo’lgani asosida yuzalarning algebriik yig’indisini
quyidagicha ifodalanadi:
S=S1+S2-S3
demak
S1=P1V1 S2=1 (V1P1-V2P2) :
S3 = P2V2 .
1.2. rasm. Bug’ning oqib chiqish jarayoni RV hisoblanadi.
Bularni e‘tiborga olib tenglamani soddalashtirib hosil qilamiz:
(1.3)
Adiabatik jarayondagi hajmlar nisbatlariga oid tenglamadan.
Р1V1k=P2V2k
yoki
(1.4)
(1.5)
Bu tenglikdan bug’ zarrasining uchib chiqish tezligini topamiz.
(1.6)
BUG’ TURBINASIDAGI ISROFLAR.
Bug’ turbinasida ishlab bo’lgan bug’ning tekshirilayotgan
chiqish
tezligidagi
isroflardan
tashqari
foydali
ishni
kamaytiradigan isroflar ham bo’ladi. Bunday isroflar ichki va
tashqi isroflarga bo’linadi.
Ichki isroflar turbinaning bug’ oqib o’tadigan qismida
vujudga keladi va foydalaniladigan issiqlik pasayishini
kamaytiradi. Ular jumlasiga quyidagilar kiradi:
1) Soplolarda va turbinaning ish qanotlarida bug’
oqimchasining devorlarga ishqalanishi, uyurmalanishi va
xokazolar tufayli kinetik energiyaning isrof bo’lishi.
2) Ish qanotlari bilan turbina korpusi orasidagi bug’ning
sizib chiqishi tufayli bo’ladigan isroflar;
3) bug’ning namligi tufayli kondensatsion turbinalarning
oxirgi bosqichlarida sodir bo’ladigan isroflar. Suyuqlik zarralari
qanotlarining
devorlariga
urilib,
rotorning
aylanishini
sokinlashtiradi va qanotlarda olinadigan ishni kamaytiradi.
Tashqi isroflar jumlasiga quyidagilar kiradi:
1) turbina korpusi bilan undan chiqib turadigan ish valining
chekkalari orasidagi zararlar orqali bug’ning sizib chiqishidan
isroflar.
2) Mexanikaviy isroflar, bular turbinaning tayanch va tirak
podshipniklarida
ishqalanishni
yengishga
energiyaning
sarflanishini, boshqarish sistemasini harakatga keltirish uchun
energiyaning sarflanishi va boshqalar.
BUG’ TURBINASINING QUVVATI VA F.I.K.
Bug’ turbinalarida turbina qanotlari ham hosil qiladigan
ichki (indikator) quvvat Ni hamdm turbina validan olinadigan
effektiv quvvat Ne bo’ladi.
Agar ichki quvvati isroflarsiz ishlaydigan ideal turbina
hosil qiladigan quvvati N0 bilan taqqoslansa, u holda doimo
Ni
Shu bilan bir vaqtda effektiv quvvat ichki quvvatdan
mexanikaviy isroflarga sarflangan quvvat Nm kattaligicha
kichik bo’ladi.
Ne=Ni-Nm
(1.7)
Turbinaning foydali ish koeffisiyenti. Ichki nisbiy f.i.k.
turbinadagi ichki isroflarni hisobga oladi va ushbu nisbatdan
aniqlanadi:
(1.8)
Nisbiy effektiv f.i.k. mexanikaviy isroflarni hisobga oladi
va quyidagi nisbatdan aniqlanadi:
(1.9)
Termodinamikaning ikkinchi qonuniga ko’ra
ideal siklni termik f.i.k.
e‘tiborga olsak, u holda real mashinaning f.i.k.
(1.10)
yoki
va
F.i.k. dvigatelining takomillashganlik darajasini ko’rsatadi,
turli dvigatellarni bir-biri bilan taqqoslashga va ularni
takomillashtirishga imkon beradi.
GAZ TURBINASINING TASNIFI, TUZILISHI VA
ISHLASH TARTIBI.
Yuqori bosim va temperatura ostidagi yonish maxsuli (gaz)
energiyasini kuraklar yordamida rotor valining mexanik
energiyasiga aylantiruvchi issiqlik mashinasi gaz turbinasi
deyiladi.
Gaz turbinalari gaz dvigatellariga mansub bo’lib, ish
moddasining yoqilish usuliga ko’ra V=const, P=const va aralash
bosqichli bo’ladi. Gaz turbinasi soplo apparatining ketma-ket
joylashgan qo’zg’almas (yunaltiruvchi) kurak toshlari va uning
oqim kesimini hosil qiladigan ish g’ildiragining aylanuvchi
toshlaridan tashqil topgan.
Gaz turbinasi val, statorda joylashgan soplo apparatining
yo’naltiruvchi kuraklari, turbina diski (lappak) hamda rotorning
ish
kuraklaridan
tashqil
topgan.
Soplo
apparatining
yo’naltiruvchi kuraklar bilan rotorga o’rnatilgan ish kuraklari
turbina bosqichini tashqil qiladi. Odatda gaz turbinalari ko’p
bosqichli bo’lib, quvvati 100 Mvt dan katta bo’ladi. Gaz
turbinalari ham bug’ turbinalariday bo’lib, faqat ularda bug’
o’rniga yonish mahsuloti tutun asosiy ish jismi hisoblanadi.
Gaz turbinasining tarkibiy qismi yonish kamerasi 6 yonish
mahsuloti oqimidagi issiqlik energiyasini mexanik energiyaga
aylantiruvchi gaz turbinasi 2, atmosfera havosini surib va siqib
uzatuvchi kompressor 3, yoqilg’i nasosi 5 va bak 4, elektr
gneratori 1, soplo 11, yonish kamerasi 9 va boshqa yordamchi
qismlardan tashkil topgan.
1.3-rasm Yoqilg’i R=const bo’lganda yoqiladigan GTK ning
sxemasi.
6- yoqilg’i trubasi, 7-forsunka, 8 - siqilgan havo trubasi, 10 -
yonish mahsuli oqimini yunaltiruvchi apparati, 11 - gaz turbinasi
kuraklari, 13- o’t o’ldirish svechasi.
Tuzilishi va yoqilg’ini yoqilish uslubiga ko’ra, gaz turbinasi
qurilmasi (GTK) tarkibiga elektr svecha, ish moddasi (havo va
yoqilg’i) ni yonish kamerasiga kiritish hamda yonish maxsulini
kameradan chiqarish klapanlari, regeneratsiya bo’lmasi,
birlamchi va ikkilamchi bosqichli yonish kameralari hamda
turbinalari,
shuningdek,
ikkilamchi
kompressor
kiradi.
GTKlarda ish moddasini yoqish uslubiga ko’ra V = const, P =
const va aralash bosqichli bo’ladi.
GTK larda yoqilg’i sifatida tabiiy gaz, tozalangan koks, domna
va generator gazlari, maxsus dizel solyar moylari ishlatiladi.
GTK dagi turbina, elektr generatori, havo kompressori va
yoqilg’i nasosi yagona umumiy valda joylashtiriladi. Ish
yoqilg’isining V=const da yonadigan GTK siklidagi
termodinamik jarayonlarni qarab chiqamiz. Atmosfera havosi
kompressor 3 ga surilib unda siqiladi (14-4a-rasm 1-2 chiziq) va
aniq parametrga (T
1
R
1
V) ega bo’lgandan so’ng avval havoni
kiritish, keyin yoqilg’ini kiritish klapanlari ochilib yonish
kamerasiga mos ravishda, siqilgan havo va yoqilg’i uzatiladi.
1.4-rasm Issiqlik V=const(a) va P=const(b) bo’lganda
uzatiladigan GTK siklidagi termodinamika jarayonlarning PV
diagrammalari
Svecha yordamida ish yoqilg’isi yondiriladi. Bunda bosim
oshadi (2-3 chiziq) Ish yoqilg’ini to’la (kamida 95%) yongandan
so’ng, uning temperaturasi 23000K ga ko’tariladi, shunda
yonish kamerasidagi bosim eng yuqori qiymatga yetadi. Ana
shundagina yonish mahsuloti gaz turbinasi kuraklariga
yo’naltiruvchi kanalda joylashgan chiqarish klapani ochiladi.
Shunda yonish mahsuloti temperaturasini 1000-14000K gacha
pasaytirish maqsadida unga maxsus yo’llar orqali sovuq havo
uzatiladi (chunki gaz turbinasi o’ta yuqori temperaturalarga
chidamaydi). Hosil bo’lgan aralashma katta bosim ostida turbina
kuraklariga ta‘sir ko’rsatib, uning rotorini aylantiradi, ya‘ni
issiqlik energiyasi mexanik energiyaga aylanadi. Yonish
mahsuloti adiabatik kengayib ish bajaradi (3-4 chiziq) Gaz
turbinasida ish bajarib chiqqan yonish mahsuloti soplo orqali
atmosferaga chiqariladi va soviydi (4-1 chiziq)
Demak, GTK da o’tadigan siklga V=const bo’lganda
issiqlik berilganda, u ikkita adiabatik, bitta izoxoradan hamda
bitta izobaradan iborat bo’lgan termodinamik jarayonlardan
tashkil topar ekan. Siklning bajargan foydali ishi 1-2-3-4-1
nuqtalar bilan chegaralangan yuzaga son qiymati jihatidan teng
bo’ladi. Siklning f.i.k. termodinamikasining ikkinchi qonuni
ifodasidan aniqlanadi:
(1.11)
ISSIQLIK P=CONSTDA UZATILADIGAN GAZ
TURBINASI QURILMASI.
Gaz turbinasi qurilmasi siklida ish yoqilg’isi o’zgarmas
bosim
ostida
yoqilganda
yonish
kamerasidagi
yuqori
temperaturali siqilgan havoga yoqilg’i forsunka yordamida
purkaladi. Yonish P=const bo’lganda kechadigan GTK siklidagi
termodinamik jarayonlarning PV diagrammasi ikkita adiabatik
va izobarik jarayonlardan iborat. Buni amalga oshirish uchun
birinchidan, kompressordan uzatiladigan surilgan havoning
termodinamik parametrlari va miqdori bir xil saqlanadi;
ikkinchidan, yoqilg’i nasosi uzatadigan yoqilg’i miqdori ham
havo miqdoriga mos ravishda rostlanadi.
Demak bir xil miqdordagi yonish maxsuli oqimining
bosimi turbina kuraklariga ta‘sir etadi va burovchi momentni
yuzaga keltiradi, ya’ni issiqlik energiyasining mexanik
energiyaga aylanish samaradorligiga erishiladi.
Kompressorda siqilgan havo qizib, uning temperaturasi
yoqilg’ining yonish temperaturasidan katta bo’ladi. Siqilgan
yuqori temperaturali va bosimli havoga yoqilg’i purkalganda u
yonadi. Bunda yonish o’zgarmas bosim ostida yuz beradi.
Shundan so’ng hosil bo’lgan yonish mahsuli adiabatik kengayib
ish bajaradi. Siklning bajargan foydali ishini diagrammadan
aniqlasak, u 1-2-3-4-1 nuqtalar bilan chegaralangan yuzaga son
qiymati jihatidan teng. Ishga aylanmasdan qolgan qoldiq issiqlik
miqdori q
2
atrof muhitga chiqariladi.
Siklning f.i.k. quyidagicha aniqlanadi.
(1.12)
bu yerda
-
siqish
darajasi
- hajmni
qisqarish
darajasi
- hajmni
dastlabki
kengayish
darajasi.
Foydalanilgan adabiyotlar.
1. Авyezoв R.R., Orloв А.Y. Solnechniye sistemа otopleniya i goryachego
вodosnабjeniY. Tаshkent: Fаn, 1988-288 s.
2. Kyurshаtoв А.I. Ispolzoваnnix вozoбnoвlyayushixsya istochnikoв energii в
selskoxozyaystвyennom proizвodstвye. M.: «Аgropromizdаt», 1991 g. 96 str.
3. P.M. Yenin prаkticheskoye ispolzoваniye вozoбnoвlyayemix i netrаdisionnix
istochnikoв energii Kiyeв 1993 g.
4. В.Б. Kozloв Osnoвniye nаprавleniya rаzвitiya rаzrабotok po netrаdisionnim
вozoбnoвlyayemim istochnikаm energii. M.: 1997 g.
5. I.D. SHаroбаro Sostoyaniye perspektiвi rаzвitiya бiogаzoвix ustаnoвok. M.
1997 g.
6. А.Б. Ваrdiyashвili. Teplooбmen i gidrodinаmikа в komбiniroваnnix solnechnix
teplisаx s suбstrаtom i аkkumuliroваniyem teplа. Tаshkent 1990 g.
7. Zаxidoв R.А. Energetikа strаn mirа i Uzбyekistаnа в XXI вyeke. // uzбyekskiy
jurnаl «Proбlemi informаtiki i energetiki» Tаshkent: Fаn, 2001. №5-6. S. 27-
42.
8. Zаxidoв R.А., Kiseleва YE.I., Orloва N.I., tаdjiyeв U.А. komбiniroваnnoye
ispolzoваniye energii solnsа, вyetrа, вodotokoв-osnoва sozdаniya nаdejnix
sistem energosnабjeniya i Uzбyekistаne. // Fundаmentаlniye i priklаdniye
вoprosi fiziki. Trudi konferensii, posвyashennoy 60-letiyu АNRU i FTI,
Tаshkent, 2003. S. 103.
Do'stlaringiz bilan baham: |