Ҳисоб-китоб жараёнлари ҳисобини ташкил қилиш. Ҳисоб – китоб турлари. Ҳисоб – китобнинг асосий шакллари

Аккредитив - бу товар етказиб берувчи корхонага хизмат кўрсатувчи банкнинг жўнатилган маҳсулот учун товар етказиб берувчи ҳисоб варағини тўлаш ҳақида тўлов талабномаси ёзади. Аккредитив шаклида акцепт шаклидан фарқли равишда, ҳисобварақ товар етказиб берувчи корхонага хизмат кўрсатувчи банкда тўланади. Ҳисоб-китобнинг аккредитив шакли асосан шаҳарлараро ҳисоб-китобларда қўлланилади.



Тўлов топшириклар - ҳаридорга етказиш муддати бир суткадан ошмайдиган корхоналар ўртасида ҳисоб-китобни олиб боришда қўлланилади. Тўлов топшириғи ҳисоб-китоб ҳужжати бўлиб, у истеъмолчининг ўзига хизмат кўрсатувчи банк муассасига ўзининг ҳисоб рақамидан топшириқда кўрсатилган суммани товар етказиб берувчи ҳисоб рақамига ўтказиб қўйиш ҳақидаги кўрсатмасидир.



Чеклар ёрдамида ҳисоб-китоб -бу шаҳар ичидаги ҳисоб-китобларни юритишда кенг қўлланилади. Ҳисоб-китоб чеки бу шундай ҳужжатки, у орқали ҳисоб рақами эгаси ўзининг ҳисоб рақамидан маълум суммани чек олган дорихонаҳисоб рақамига ўтказиш ҳақидаги кўрсатма беради. Бу эса корхоналар ўртасидаги ҳисоб-китобни тезлаштиради. Чек товар етказиб берувчи вакилига берилган кундан бошлаб ўн кундан сўнг ўз кучини йўқотади.
Ҳисоб-китоб чеклари қуйидаги турларга бўлинади:
— лимитланган чек дафтарчаларидан;
— банк томонидан акцептланмаган;
— банк томонидан акцептланган;
— номли (ҳисоб-китобли) бир мартали.
Лимитланган дафтарчалардан чеклар харидорлар томонидан қабул қилиш-топшириш ҳужжатлари бўйича қабул қилинган товарлар учун, агар улар ҳақиқатан харидорлар томонидан олиб чиқилган ёки уларга етказиб берилган бўлса, кўрсатилган хизматлар учун ҳисоб-китобларда, шунингдек «Ўзбекистон темир йўллари», «Ўзбекистон ҳаво йўллари» кўрсатган хизматлари, алоқа ва божхона тартиб-қоидалари бўйича кўрсатилган хизматлар учун доимий ҳисоб-китобларда қўлланилади.
Чек дафтарчасини олиш учун банкка ариза топширилади. Унга лимитланган чек дафтарчаси эгасининг шахсий счётида маблағларни депонентлаш учун дорихонамуҳрининг изи қўйилган ҳолда корхонанинг ҳисоб-варақ бўйича жараёнларни амалга ошириш учун ҳужжатларга имзо чекиш ҳуқуқига эга бўлган шахслар томонидан имзоланган тўлов тошпириқномаси бириктирилади.
Чеклар тўлов суммаларини белгилаш пайтида ёзилади ва ҳисобни тасарруф этиш ҳуқуқига эга шахслар томонидан имзоланади. Истисно ҳолларда лимитланган дафтарчалардан чекларни харидорнинг мансабдор шахслари имзолашлари мумкин, улар товарни жойда корхонанинг ишончномаси бўйича оладилар ва уларнинг чекларни имзолаш ҳуқуқи ишончномада алоҳида кўрсатилади. Чекларда ҳисоб эгаси муҳрининг изи бўлиши керак. Улар берилган кунини ҳисобга олмаган ҳолда, ўн кун давомида ҳақиқий ҳисобланади.
Чек дафтарчалари олинган хом ашёлар ва материаллар, бажарилган ишлар, кўрсатилган ҳужжатлар бўйича ҳисобланишини осонлаштириш учун хизмат қилади. Улар чегараланган ва чегараланмаган суммада бўлади.

Чек дафтарчаси айрим тўлов чекларидан ташкил топади ва ҳар бир тўлов учун чек ёзилади. Уни тасдиқловчи қисми эса чек дафтарчаси эгасида олиб қолинади.

Очилган ҳар бир аккредитив ва тўлов чеклари махсус ҳисоб варақчаларида қайд қилиб борилади. 55 ҳисобварақда аккредитивлар, лимитланмаган ва лимитланган чек дафтарчалари, бошқа тўлов ҳужжатлари векселлардан ташқари), алоҳида жорий ва махсус ҳисоб рақамидаги пул маблағлари, мақсадли тушумлар ва бошқа пул маблағлари ҳисобга олинади.