Ismoil Samoniy

Ismoil Samoniy
Ismoil Samoniy O’rta Osiyoda Somoniylar davri me’morchiligining nodir namunalaridan biri bo’lgan bu tarixiy obida Ismoil Samoniy tomonidan bunyod etilgan.Ismoil samoniy Buxoroda Samoniylar davlatiga asos solgan yirik siyosiy arbob hisoblanadi. U 848- yil Buxoro shahrida tug’ilgan, 874-yilda somoniylarning Buxorodagi noibi, 888- yilda esa butun Movaunnahrga hokim bo’lgan.
Ismoil Somoniy markaziy hokimiyatni mustahkamlash siyosatini olib borib, turli yerlardan ulamolar, adiblar, usta va hunarmandlarni Buxoroga to’plagan. Madaniyat rivojiga kata hissa qo’shgan. Bag’dod xalifalaridan ibrat olib, o’ziga ulkan maqbara qurdirgan. 893-yilda Tarozga yurish qilib shimoliy chegaralarni mustahkamlagan.
Ismoil Samoniy maqbarasi jahon me’morchilik va binokorlik maktablarining noyob asari hisoblanadi. Tengi yoq bu arxitekturaviy yodgorlikni arxitektorlar va binokorlar faxr bilan tilga oladilar, tarixchilar yaratilishini o’rganadilar, san’at ahli esa uning tasvirlarini turli xil buyumlarda sevib aks ettiradilar. Ismoil Samoniy maqbarasi IX asrda Buxoroda me’morchilik san’ati, binokorlik texnikasining naqadar yuksalganligini va rivojlanganligini ko’rsatadi. Ana o’sha davrdan boshlab binokorlikda yuqori sifatli pishgan g’isht, albastrli qorishmalar ishlatilgan.

Ko’hna me’moriy yodgorlik (taxm. 864-868). Maqbaraning 4 tomoni bir xil chordara shaklida, jimjima g’ishtin bezaklari chiviqli to’siq yoki qamish, bo’yra to’qimasini eslatadi.

Devor qalinligi-1,8m, tarhi- tashqarisi 10,80х10,70 m, ichkarisi 7,20х7,20m. Usti gumbaz bilan qoplangan. 4 burchagi ustunsimon shaklda ishlangan, gumbaz atrofiga 4 ta qubba o’rnatilgan. Devor tepesida kungrasimon darcha (40 ta). Har bir darcha hoshiyalangan. Ravoq tepasidagi qanos gʻish-tin tangachalar marjoni bilan chegaralangan. Ikki chetiga mayda gishtdan chorsi tumor yasalgan. Bino ichkarisi tashkaridagi bezak bilan uzviy bogʻliq boʻlib, uslub jihatdan bir xil. Ichki devor gumbaz osti bagʻalidagi ustmaust ra-voqchalar ustunchalarga tayangan. Ravoqchalar 8 qirrali gumbaz asosini tashkil qiladi. Qirralar burchagiga gumbazga tirgaklik qiluvchi ustunchalar ishlangan. Arxeologik qazilma vaqti (1927) da xona sahnida 2 yogʻoch sagʻana borligi aniqlangan. Yozma manbalar va rivoyatlarga kura, maqbarani Ismoil Somoniy otasi qabri ustiga qurdirgan. Sharq tomondagi sagʻana Ismoil Somoniy qabri (849—907) deb taxmin etiladi. Narshaxiy Buxoro tarixi ki-tobida Ismoil Somoniyning oʻgʻli amir Ahmad (914-y.) oʻz qullari tomonidan oʻldirilgan va mazkur maqbaraga qoʻyilgan deb yozadi. M. Saidjonov topgan Vaqfnoma (868 y)da zikr etilishicha, otasi amir Ahmad mozoridan Registongacha boʻlgan yerlarning bir qismi maqbaraga vaqf etilgan. Ismoil Somoniy Maqbarasi Oʻrta Osiyo meʼmorligi va sanʼati tarixidagi dastlabki maqbaralardan. Uning tuzilishida qad. sugd meʼmorligining anʼanalari saklanib qolgan buyuk meʼmoriy asardir. 1925-y. da gum-bazi taʼmir etilgan. V. Vyatkin boshchiligida arxeologik tekshiruvlar olib borilgan. Binoni kumib yuborgan zax tuproqlardan tozalanib, B. Zasipkin va Usta Shirin Murodov boshchiligida taʼmirlangan (1937—39). Ismoil Somoniy Maqbarasi shahar madaniyat va istiroqat bogʻi hududida joylashgan. Ismoil Somoniy Maqbarasi loyihasidan tortib, hajmiy tuzilishigacha geometrik tartib va qoida asosida yaratilganligi aniqlangan.