Ismailova Zukhra Karabayevna, Maxsudov Po’lat Maxsudovich, Ergashev Oybek Karimovich

IY-BOB. MAXSUS FANLARNI O‘QITISh ShAKLLARINING UMUMIY 
TAVSIFI 
 
Tayanch so‘z va iboralar:
 
Ta’lim shakllari, ma’ruza, amaliy va laboratoriya 
mashg’ulotlari,  dars,  ekskursiya  darsi,  o’quv  ustaxonasida  o’qitish,  ta’lim 
metodlari,  og’zaki  metodlar,  ma’ruza,  hikoya,  bahs-munozara,  amaliy  metodlar, 
ko’rgazmali metodlar, ta’lim metodlarini tanlash, interfaol metodlar. 
 
4.1. Oliy ta’lim muassasalarida ta’limni tashkil etish shakllari. 
Oliy ta’lim muassasalarida talabalarga maxsus fanlardan ta’lim jarayoni turli 
shakllarda tashkil etiladi.  
Ta’limni  tashkil  etish  shakllari
  deganda,  ta’lim  beruvchi  va  ta’lim 
oluvchilarning  maxsus  tashkil  etilgan,  belgilangan  tartibda  va  muayyan  rejimda 
o‘tadigan faoliyati tushuniladi. O‘qitishning u yoki bu tashkiliy shakli jamoaviy va 
yakka  tartibda  o‘qitishning  har  xil  ko‘rinishda  qo‘shib  olib  borilishi,  o‘qitishda 
ta’lim  oluvchilar  mustaqilligining  turli  darajasi,  ta’lim  oluvchilarning  o‘qishga 
o‘qituvchi rahbarligining har xil usullari bilan tavsiflanadi. O‘qitishni tashkil etish 
shakllarini  tanlash  ta’lim-tarbiyaviy  vazifalar  bilan  belgilanadi  va  o‘quv  ishining 
mazmuni hamda metodlariga bog‘liq bo‘ladi. 
Ta’limni tashkil etish shakllari pedagogik jarayonni tashkil etishning tarixan 
mavjud  bo’lgan,  barqaror  va  mantiqiy  tugallangan  ko’rinishi  bo’lib,  unga 
muntazamlik va yaxlitlik, o’z-o’zini rivojlantirish, shaxsiylik va faoliyatli xarakter, 
ishtirokchilar  tarkibining  doimiyligi,  o’tkazishning  muayyan  tartibi  mavjudligi 
xosdir. 
Ta’lim  jarayoni  ishtirokchilari  (ta’lim  beruvchi  va  ta’lim  oluvchilar)ning 
ma’lum  belgilangan  tartibda  amalga  oshiriladigan  hamkorlikdagi  faoliyatining 
tashqi ko’rinishi kasbiy ta’limning tashkiliy shaklini anglatadi. 
Maxsus  fanlarni  o’qitishning  tashkiliy  shakllari  deganda  o’quv-ishlab 
chiqarish faoliyati uchun talabalarlar jamoasini tashkil etish yo’llari, bu faoliyatga 
rahbarlik  qilish  shakllari,  shuningdek,  o’quv  mashg’ulotlarini  tuzilish  tarkibi 
tushuniladi. 
Ta`limni u  yoki bu shaklini tanlashda, talabalarni kasbiy bilim, ko’nikma va 
malakalar  bilan  qurollantirish  jarayonida  ularning  mutloq  maqsadi  va  yaqin 

---

 
76 
vazifalari, mazmun hamda metodlari, shuningdek, moddiy sharoitini belgilaydigan 
asosiy faktor (ko’rsatkich)larini u yoki bu shakllariga bog’liq. 
Kishilik  jamiyatining  taraqqiyot  etish  jarayonida  ta’limning  tashkiliy 
shakllari turlicha bo’lgan. 
Qadimgi  paytlarda  yakka  tartibda  o’qitish  usuli  keng  tarqalgan  bo’lib, 
ma’lum ijodiy jihatlarga ega bo’lganligi bois bu usul hozirgacha saqlanib qolgan. 
O’rta  asrlarga  kelib,  ta’lim-tarbiya  kichik  guruhlar  shaklida  o’tkazila  boshlagan. 
Chunki bu davrda sanoat ishlab chiqarishi yo’lga qo’yilayotgan davr hisoblangan. 
XIX  asrning 
oxiri 
va  XX  asrning  boshlarida  chex  pedagogi 
Ya.A.Komenskiy sinf-dars tizimini nazariy jihatdan isbotlab berdi. 
Hozirgi  paytda  maxsus  fanlarni  o’qitishning  tashkiliy  shakllari  tahsil 
oluvchilarning  soni,  o’qitish  joyi  va  o’quv  vaqtining  davomiyligiga  ko’ra 
quyidagicha guruhlanadi (4.1-rasm): 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tahsil oluvchilar 
soniga ko’ra 
Guruhiy 
Ommaviy 
Jamoaviy 
Individual 
(yakka tartibda) 
Ta’lim 
muassasalarida 
Ta’lim 
muassasalaridan 
tashqarida 
45 daqiqalik 
Juftlik  
(80 daqiqalik)