Ismailova T. S., Haydarov B

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

TOShKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI

ISMAILOVA TAJINAZIRA SAIDAMINOVNA

HAYDAROV BEKZOD O’KTAMOVICh

MENEJMENT

Kasb – hunar kollejlari uchun o’quv qo’llanma

Toshkent 2013

UDK: 338.24(07)

BBK: 65.050.9(2)(2)
O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’limi yonalishlari bo’yicha O’quv-uslubiy birlashmalar faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi kengash tomonidan kasb – hunar kollejlari uchun o’quv qo’llanma sifatida tasdiqlangan va nashr etish uchun tavsiya etilgan.

Tuzuvchilar:

Ismailova T.S. – “Korporativ boshqaruv va raqobatni rivojlanti” kafedrasi katta o’qituvchisi.

Haydarov B.O’. – TDIU “Biznes” fakulteti talabasi.

Taqrizchilar:

Zaynutdinov Sh.N. – G.V.Plexanov nomidagi Rossiya iqtisodiyot akademiyasining Toshkent shahridagi filiali “Mehnat iqtisodiyoti va boshqaruv” kafedrasi professori, iqtisod fanlari doktori.

Jo’raeva G.Sh. -. TDIU “Menejment” kafedrasi katta o’qituvchisi.

© “Menejment” fanidan o’quv qo’llanma. – T.: TDIU, 2013.

Kirish

2012 yil barchamiz ona yurtimiz, O’zbekistonimizning yangi tarixidagi eng buyuk va qutlug’ sanalardan biri – Vatanimiz mustaqilligining 21 yillik shonli bayramini keng nishonladik.

2011 yil ham mamlakatimiz ijtimoiy hayotining turli jabhalarida yangi yutuq va natijalarga juda boy bo’ldi. Prezidentimiz I.A.Karimov 2012 yilning 19 yanvarida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011 yilning asosiy sarhisoblari va 2012 yilda O’zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan majlisida o’tgan yil natijalariga atroflicha to’xtalib, joriy yil vazifalarini aniq-ravshan belgilab berdi.

Tabiiyki, bu bizdan barcha soha va tarmoqlarda amalga oshirayotgan keng ko’lamli islohotlarimizni atroflicha tahlil etib, kelgusi rejalarimizni aniq-ravshan belgilab olishni talab etadi.O’zbekistonning xalqaro iqtisodiy maydondagi nufuzi va mavqei sezilarli darajada va muntazam oshib bormoqda. Bunda mamlakatimiz rahbari Islom Karimov tomonidan ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish strategiyasining puxta ishlab chiqilganligi, iqtisodiy islohotlar maqsadi va vazifalari, amalga oshirish yo’llarining aniq va to’g’ri ko’rsatib berilganligi bosh maqsad yo’lidagi yutuq va marralarning salmoqli bo’lishiga imkon yaratdi. O’tgan 2011 yil ham mamlakatimiz ijtimoiy hayotining turli jabhalarida yangi yutuq va natijalarga juda boy bo’ldi.

O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo’shma majlisidagi ma’ruzasida O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotini yanada rivojlantirish borasida to’xtalib “Bizning yaqin istiqboldagi eng muhim vazifamiz boshlagan ishlarimizni izchil davom ettirish – iste’mol talabini kengaytirish maqsadida sotsial sohani rivojlantirish, mehnatga haq to’lashni yanada oshirish, xizmat ko’rsatish sektorini, infratuzilma obyektlarini rivojlantrishga, transport va kommunikatsiya loyihalari amalga oshirilishiga alohida e’tibor berishdir”¹ deb ta’kidlab o’tdilar.

Shuningdek, I.A.Karimov O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011 yilning asosiy yakunlari va 2012 yilda O’zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan ma’ruzasida O’zbekiston iqtisodiyoti oldida turgan asosiy vazifalar to’g’risida to’xtalib, “Bugungi keskin raqobat sharoitida mahsulotlarimizning jahon va mintaqaviy bozorlarda xaridorgir bo’lishi va mustahkam o’rin egallashi uchun bu boradagi ishlarni yana bir bor tanqidiy ko’rib chiqish lozim. Bunda tashqi bozorda xaridorbop, yuqori likvidli mahsulotlar ishlab chiqarishni kengaytirish uchun eksportga mahsulot chiqaradigan korxonalarni rag’batlantirishni yanada kuchaytirish, ularga yangi imtiyoz va preferensiyalar berish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar tayyorlash zarur”² deb ta’kidladilar.

Joriy yilning “Mustahkam oila yili” deb e’lon qilinishi munosabati bilan 2012 yil uchun belgilangan maqsadlarga erishish bo’yicha dasturiy chora-tadbirlarni amalga oshirish, shu jumladan, jamiyatning ma’naviy asoslarini yanada mustahkamlashda oilaning o’rni va ta’sirini oshirish, har bir oilaning moddiy farovonligini oshirish orqali xalq farovonligini yuksaltirish masalalariga alohida e’tibor qaratildi³.

Bu o’zgarishlar jarayonida milliy iqtisodiyotning asosi bo’lgan menejmentning ahamiyati yanada oshib bormaqda.

O’zbekistonning har tomonlama rivojlanishi, uning jahon iqtisodiy hamjamiyatiga integratsiyalashuvi zamonaviy bilimlarni puxta egallagan boshqaruv mutaxassislarini tayyorlashni zaruratga aylantirmoqda. Bugungi kunda malakali menejerlar – sifat jihatidan yangi boshqaruv namoyondalari bu sohada ko’p masalalarni hal etmoqda. Yangilikka intilish menejerlik kasbining mazmun mohiyatini tashkil qiladi. Shu bois “Menejment” fanini chuqur va har tomonlama o’rganish, bu sohada xorij tajribasini tanqidiy tahlil etish va undan ijobiy foydalanish bozor munosabatlariga o’tish davrida muhim o’rin tutadi.

O’quv qo’llanma kasb-hunar kollejlarining talabalariga, biznes maktablarining tinglovchilariga, litsey va gimnaziyalarning o’quvchilariga mo’ljallangan. Undan oliy o’quv yurtlarining bakalavriat bosqichidagi talabalar, shuningdek, o’zining boshqaruv sohasidagi bilimlarini kengaytirishga qiziqqan rahbarlar, mataxassislar va tadbirkorlar ham foydalanishlari mumkin.

1-Mavzu. Menejment – mustaqil fan.

1.1. Menejment fanining maqsad va vazifalari, obyekti va metodi.

1.2. Menejmentning shakllanish tarixi.

1.3. Tarixiy maktablar va ularning menejmentga ko’rsatadigan ta’siri.

1.4. Menejmentning mumtoz yo’nalishlari.

1.1. Menejment fanining maqsad va vazifalari, obyekti va metodi.

O’zbekistonning har tomonlama rivojlanishi, uning jahon iqtisodiy hamjamiyatiga integratsiyalashuvi zamonaviy bilimlarni puxta egallagan boshqaruv mutaxassislarini tayyorlashni zaruratga aylantirmoqda. Bugungi kunda malakali menejerlar – sifat jihatidan yangi boshqaruv namoyondalari bu sohada ko’p masalalarni hal etmoqda.

Yangilikka intilish menejerlik kasbining mazmun – mohiyatini tashkil qiladi.

Shu bois menejmentni boshqarish fani sifatida chuqur va har tomonlama o’rganish, bu sohada xorij tajribasini tanqidiy tahlil etish va undan ijobiy foydalanish bozor munosabatlariga o’tish davrida muhim o’rin tutadi. Bu fan bo’lg’usi mutaxassisga oqilona ishlab chiqarishning boshqaruv strategiyasini topish, boshqarishdagi ziddiyatlarni chetlab o’tish, sheriklar bilan hamkorlikka erishish masalalarida ham nazariy, ham amaliy bilim beradi.

Ma’lumki, mustaqil O’zbekistonning jahon hamjamiyatiga kirishi bu sohada ham kadrlar tayyorlash vazifasini yangicha tarzda dolzarb qilib qo’ydi. Mutaxassislarning O’zbekiston Respublikasi manfaatlarini xalqaro maydonda muvaffaqiyatli himoya etishi ularning nazariy va amaliy tayyorgarligiga bog’liq. Menejment fani boshqaruvning ilg’or xorijiy tajribasini, chet elliklar bilan samarali hamkorlik usullarini o’rgatishga ixtisoslashgani bilan diqqatga sazovordir.

Menejment — bu inglizcha so’z bo’lib, ingliz tilining Oksford lug’atida berilgan ta’rifga binoan u:

* boshqaruv hokimiyati va san’ati;

* resurslarni boshqarish bo’yicha alohida mohirlik va ma’muriy ko’nikmalar tushuniladi.

Boshqacha so’z bilan aytganda, menejment — bu boshqaruv, ya’ni resurslarni, odamlarni boshqarish, samarali faoliyat olib borish va foyda olishni bilish, uni ko’paytirish jarayonidir. Shu nuqtai nazardan boshqaruv — bu o’ziga xos yuksak san’at va mahoratni talab qiluvchi tanlov, shu tanlov asosida qaror qabul qilish va uning bajarilishini nazorat qilishdir.

Bugungi kunda menejment va boshqaruv to’g’risida quyidagi umum qabul qilingan fikrlar mavjud:

* yuksak san’at va mahoratni talab qiluvchi tanlov

* mustaqil fan

* faoliyat turi, funksiya

* jarayon

* tashkilotlarni boshqaruvchi xodimlar

* boshqaruv apparati yoki organi.

Har qanday faoliyatning ijobiy natija berishi, eng avvalo, tanlovni to’g’ri bajara olishga, ma’qul va ishonchli qarorni qabul qila olishga hamda bu qarorning bajarilishini nazorat qila olishga bog’liq. Masalan, yuqori foyda olish quyidagi uchta jihat bo’yicha to’g’ri tanlovni va ishchan qaror qabul qilinishini va uning bajarilishini nazorat qilishni talab qiladi. Boshqarish san’ati va mahorati, ya’ni menejment, shundagina namoyon bo’lishi, pirovardida esa yuqori foyda olishga erishilishi mumkin.

Shunday qilib, sodda qilib aytganda: boshqaruv — bu tanlov, qaror qabul qilish va uning baja­rilishini nazorat qilish jarayonidir. ⁴

Menejment fani bu — boshqaruvchiga tanlovni to’g’ri amalga oshirishni va oqilona qarorni qabul qilishni o’rgatuvchi fandir.

Menejment fanining maqsadi - iqtisodiy munosabatlarni modernizatsiyalash sharoitida menejment nazariy asoslarini keng o’rganish asosida ularning yetuk va yuqori malakali mutaxassis bo’lishlarini hamda olingan bilimlari asosida o’qish va ilmiy izlanishlarini davom ettirishlarini ta’minlashdir shuningdek, menejment asosiy elementlari va iqtisodiy negizlarini asoslash hamda boshqaruvning ilg’or xorijiy tajribasini, chet elliklar bilan samarali hamkorlik usullarini o’rgatishdan hamda bozor munosabatlari sharoitida barcha bo’g’inlarda samarali ishlay oladigan yuqori malakali boshqaruvchilarni tayyorlashdan iborat.

Menejment fanning vazifalari - bozor iqtisodiyoti sharoitida menejment fanining tutgan o’rni va uni o’rganish, menejmentning qonun va tamoyillarini o’rganish, ulardan amaliyotda foydalanish, menejer kadrlarni o’qitish va ulardan iqtisodiyotni boshqarishda samarali foydalanish, menejment samaradorligi ko’rsatkichlari va uni baholash usullarini o’rganishdir.


Menejment fanining asosiy maqsadi bozor munosabatlari sharoitida barcha bo’g’inlarda samarali ishlay oladigan yuqori malakali boshqaruvchilarni tayyorlashdan iborat.

Shundan kelib chiqib, menej­ment predmeti quyidagilarni o’rganadi:

* boshqarish nazariyasi va amaliyoti;

* boshqarish obyekti va subyekti;

* boshqarish tamoyillari va usullari;

* boshqarish madaniyati;

* menejer va uning fazilatlari;

* menejer reytingi;

* boshqarishda qaror qabul qilish;

* boshqarish funksiyalari;

* xodimlarni boshqarish;

* ishlab chiqarishni boshqarish,

* samaradorlikni boshqarish;

* o’z-o’zini boshqarish;

* hududiy boshqarish va hokazolar.



1 – jadval