Исломда мерос ва унинг тақсимоти

www.madrasa.uz
 
75 
Агар шу ҳолатда отанинг ўрнида отанинг отаси бўлса, 
она бутун тариканинг учдан бири 1/3 ни олади. (“Далилул-
вуррос” Низомиддин Киронавий). 
Умария масаласига мисол: бир киши вафот топиб, 
ўзидан хотини, онаси ва отасини қолдирди. Хотинига тўртдан 
бир 1/4 фарз улуш. Она маййитнинг хотини ўз улушини олгач 
қолган улушдан учдан бир 1/3 ни олади. Ота асабалик 
жиҳатидан қолган барча меросни олади. 
Масаланинг асли 8 
Хотин 
тўртдан бир 1/4 
2 та улуш 
Она
қолган 
олти 
улушдан 
учдан 
бир 1/3 
2 та улуш 
Ота 
асабалик 
жиҳатидан қолган 
барча мерос 
4 та улуш 
ОТАНИНГ ОТАСИНИНГ ҚАНЧА ЮҚОРИЛАСА 
ҲАМ МЕРОСДАГИ ҲОЛАТЛАРИ 
 
Отанинг отаси қанча юқориласа ҳам отага эркаклар 
тарафидан боғлиқ бўлиши керак. Шунинг учун отанинг 
онасининг отаси фарз эгаси ҳам, асаба ҳам ҳисобланмайди. У 
“завул-арҳом”лардандир. Отанинг отаси қанча юқориласа ҳам 

---

www.madrasa.uz
 
76 
ота бўлмаганда ота каби меросга эга бўлади. Маййитнинг ака-
укалари бўлмаган ҳолда отанинг отасининг меросдаги ҳолати 
отанинг юқоридаги уч ҳолатига таққосланади. Ота ҳаёт бўлса, 
отанинг отаси у ила ҳажб бўлади.
Ота маййитнинг ака-ука ва опа-сингилларини ҳажб 
қилади. Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳнинг наздиларида отанинг 
отаси ҳам маййитнинг барча ака-ука ва опа-сингилларини 
ҳажб қилади. Имом Абу Юсуф ва Имом Муҳаммад 
раҳимаҳумаллоҳ наздларида отанинг отаси маййитнинг 
туғишган ва ота бир ака-ука ва опа-сингилларини ҳажб 
қилмайди. Жумҳур уламолар Имом Абу Юсуф ва Имом 
Муҳаммад раҳимаҳумаллоҳларнинг қавлларини олганлар. 
Агар тақсимотда фақат отанинг отаси ва ака-ука, опа-
сингилларнинг ўзлари бўлсалар, отанинг отаси ака-укалардан 
бири деб тасаввур қилинади ёки тариканинг учдан бир 1/3 
ини олади. Отанинг отасига иккла ҳолатдан қай бири 
яхшироқ бўлса, ўшани олади.
Агар тақсимотда отанинг отаси ва ака-ука, опа-
сингиллар билан бошқа фарз эгалари бўлсалар, отанинг отаси 
ака-укалардан бири деб тасаввур қилинади ёки фарз 
эгаларидан қолган тариканинг учдан бир 1/3 ини олади ёки 
умумий тариканинг олтидан бир 1/6 ини олади. Отанинг 
отасига уч ҳолатдан қай бири яхшироқ бўлса, ўшани олади. 
Тақсимот қай суратда бўлганда ҳам, отанинг отасининг 
улуши олтидан бир 1/6 дан кам бўлмаслиги шарт. Мерос 
тақсимотида отанинг отасининг ака-укалардан бири деб 
тасаввур қилиниши “муқосама” дейилади.
Бу ҳолатларда тақсимотдаги ака-ука ва опа-сингиллар 
туғишган ёки ота бир эканликларининг фарқи йўқ. Агар 

---