Islom tarixi va falsafasi



Download 455,82 Kb.
Pdf ko'rish
bet17/23
Sana22.06.2021
Hajmi455,82 Kb.
#73850
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   23
Bog'liq
ijtimoiy psixologiyada guruh va sinf psixologiyasi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


 

 

26 



III.Bob. Etnopsixologik tadkikotlarda ishlatiladigan 

metodlar

 



3.1. Qo’llaniladigan metodlar 

Chet ellarda va mamlakatimizda qilingan ilmiy ishlarni analiz kilar ekanmiz, 

e’no’sixologik  tadkikotlarda  xilma-xil  uslub  va  metodlar  kullanilganining  guvoxi 

bulamiz. CHunki bunday tadkikotlarda shaxs xususiyatlarini o’rganuvchi turlicha 

testlardan  tortib,  proektiv  metodlar,  eksperimentallarning  turlicha  kurinishlari 

surok  metodlari  -  anketa,  intervg’yu,  sotsiometriya,  metodlari  va  boshkalar 

ishlatiladi. Bu metodlar xozirgi kunda xam «Madaniy muxit va shaxs» guruxlararo 

munosabatlar  xamda  kiyosiy  tadkikotlarda  kullanilmokda.  Bunday  ishlarni 

fakatgina ijtimoiy ‘sixologik emas, balki umumiy ‘sixologiya bilan shugullanuvchi 

olimlar  xam  utkazmokdalar.  Lekin  shunday  bulishiga  karamay,  etnopsixologik 

metodlarning tankisligi kun sayin sezilmokda. Chunki etno’sixologiya  muammosi 

bilan  shugullanishni  maksad  kilib  kuygan  xar  bir  tadkikotchi  yo  mavjud 

metodikalardan  birini  kayta  uzgartirishga  yoki  bulmasa,  uzicha  yangi  metodlarni 

kashf  kilishga  majbur  bulmokda.  Nixoyat,  etno’sixologik  metodlarni  kullashning 

nokulayligi  shundaki,  masalan,  Amerikada  juda  yaxshi  natija  berib,  ishonchli 

mahlumotlar tu’langan metodika Osiyo mamlakatlari yoki bizning jumxuriyatimiz 

sharoitida  umuman  xech  narsani  ulchamasligi  mumkin.  Masalan:  Ravenning 

matrik  testi  va  muxit  tahsirlari  daxlsiz  deb  xisoblngan.  Kettelning  intellekt  testi 

xam  baribir,  kisman  bulsada,  muxit  sharoitlarini  xisobga  olishni  talab  kiladi. 

Kolaversa ularni sharxlash masalasida aloxida extiyotkorlik zarur. SHuning uchun 

xam  xozirda  butun  jaxon  olimlari  xar  kanday  madaniy  muxitni  xam  yukori 

turadigan,  universal  test  yoki  metodika  yaratish  fikrining  asossizligi  xakida 

umumiy fikr bildirmokdalar. 

Etno’sixologik tadkikotlarutkazishni maksad kilib kuygan xar kanday tadkikotchi 

asosiy  ‘rintsi’lar  sifatida  madaniy  muxit  sharoitlarining  xilma-xilligi  va  ularning 

uzaro  bir-biriga  tahsir  kursatishini  inobatga  olishi  lozim.  Bu  narsa  etno’sixologik 

tadkikot dasturini tuzishda albatta xisobga olinishi kerak. Misol uchun, Uzbekiston 

sharoitida  tadkikot  utkazmokchi  bulinsa,  kuyidagi  narsalarga  ehtiborni  karatish 

lozim: 

1) 


SHu  xudud  sharoitida  yashovchi  barcha  millatlarga  xos  bulgan  umumiy 

‘sixologik omillar va ularni aniklash usullari; 

2) 

Fakat  uzbek  millatiga  xos  bulgan  umumiy  psixologik  sifatlar  va  omillarni 



aniklash; 

3) 


Aniklashni  omillarni  yoki  ‘sixologik  sifatlarni  ulchaydigan  yoki 

eks’erimental  usulda  tekshirishga  imkon  beradigan  metodlarni  tanlash  va  ularni 

konkret sharoitlarga moslash; 

4) 


Tadkikotchi  guruxini  tekshirilayotgan  milliy  gurux  tilini,  urf-odatini 

biladigan  xodimlar  bilan  tahminlash.  CHunki  tadkikot  obhekti  xisoblangan 

guruxda  usha  gurux  ti’ida  tadkikot  utkazish  kerak,  toki  tekshiriluvchilarga 

kuyilgan xar bir talab, savol va to’shiriklar ular uchun tushunarli bulsin. 

 



 

 

27 



SHuni aloxida tahkidlash lozimki, u yoki bu milliy gurux psixologiyasini, 

undagi etnik stereoti’larni tekshirishga karatilgan maxsus metodlar yuk, shuning 

uchun xam tadkikotlar mavjud metodlar orasidan keragini tanlab, ularni joy 

sharoitlariga moslash, kerak bulsa, u tildan bu tilga tarjima kilish kerak. Tarjima  

xususida shuni aytish kerakki, maxsus ‘sixologik testlar yoki metodlarni 

(anketalar, suroklar, shkalalar, savollarni) tarjima kilish, tarjimondan yuksak 

bilimdonlik va ‘rofessional sifatlarni talab kiladi. Aks xolda metodika uz 

kimmatini yukotishi yoki kerakli sifatni aniklamasligi yoki ulchamasligi 

mumkin. Xattoki, verbal (ogzaki berilgan) testlarni turli sharoitlarda kullab, 

olingan mahlumotlarni sharxlash boskichida uning mazmuni yoki maksadi 

uzgarganligi ku’lab tadkikotlarda isbotlangan. SHuning uchun xam xar kanday 

metodik uslubni kullashdan oldin uni kichikrok gurux doirasida sinab kurish va 

natijalarni eks’ertlarga berib yoki boshka yordamchi metodlar yordamida kayta 

sinovlar utkazish yuli bilan tekshirib olish maksadga muvofikdir. 

  Konkret- etno’sixologik tadkikotlarga kuyiladigan yana bir talab-tadkikotni 

tabiiy sharoitlarda tekshiriluvchilar uchun tanish bulgan joylarda kiska 

kursatmalar berish yuli bilan utkazishdir. CHunki etno’sixologik tadkikotlarda 

ku’incha turli yesh, kasb va mahlumotga ega bulgan shaxslar ishtirok etadi. 

SHuning uchun xam ularning barchasiga tushunarli, anik to’shiriklar tizimini 

tuza olish xam ‘sixologlardan kator ‘rofessional malakalarni talab kiladi. 

  Bizning nazarimizda, xozirgi paytda etnopsixologik muammolar orasida eng 

muximi u yeki bu millat vakillaridagi etnik sterioti’larni tadkik kilishdir. Bunda 

kanday metodlardan foydalanish mumkin? Rus tadkikotchisi G.U.Ktsaevaning 

yozishicha, bu yerda turt guruxli metodlarni kursatish mumkin:  

   1 Shkalali ulchov metodlari- ular asosan millat vakillaridagi turlicha etnik 

ustanovkalarni tekshiradi. Masalan: Bagardusning mashxur shkalasi: kiyosiy 

fikrlash yuli bilan berilgan juftliklar ustanovkalarini xar bir tekshiriluvchi 

tomonidan anik baxolanishga asoslangan. Yoki Laykartning «baxolashlar 

yigindisi» metodi xam u yoki bu millat vakiliga xos ustanovka- fikrlarga 

tekshiriluvchining ehtirozi yoki ehtirofini aniklaydi. Bu metodlar butun jaxon 

mikyosida ku’gina tadkikotlarda ishlatilgan va joy sharoitida moslashtirish 

jixatdan rekord kuygan desak buladi. 

   2 Kuzatish va surok metodlari- bunda usha madaniy muxitga xos bulgan uning 

bevosita boyliklari xisoblangan moddiy va mahnaviy kadriyatlar, maishiy 

sharoitlar, odatlar, anhanalar va xokazolar tashkari urganiladi. Surok metodlari 

ichida ku’rok anketa usuli kullaniladi, bunda xam millat vakilining turmush 

tarzi,avtobiografik mahlumotlari urganilib umumiy xulosa lar kontent-analiz 

kilinadi.Amerikalik olimlar D.Katts va Breylilar surok metodining uziga xos 

kurinishini etnik sterioti’larni aniklashda ishlatishgan. Masalan: ularni 

kiziktirayotgan masala buyicha imkoni boricha ku’ javoblar ruyxatini 

tekshiriluvchilarga berib, undan shu javoblar ichidan «uzinikini» tanlab 

belgilashni surashgan. Bundan tashkari 84 xil sifatni uz ichiga olgan ruyxatni uz 




 

 

28 



millatiga va boshka millatga xos bulgan besh yetakchi sifatni ajratib berish 

to’shirigini berishgan.. SHu yul bilan etnik sterioti’lar aniklangan.  

   3 proektiv metodlar- bu guruga asosan Rorshaxning «siyox doglari» testi, 

tematik  a’’ertse’tsion test (TAT), boshlangan jumlalarni tugatish testi, 

fotosuratlarni baxolash testi, Lovenfelg’dning mozaikalari testi va boshkalar 

kiradi. Mavxbum berilgan to’shiriklarni bajarish sifati va javoblarni yunalishi 

buyicha xam turli millatlarga oid sterioti’lar urganilgan.  

    4 Shaxsning aloxida sifatlarini aniklashga karatilgan testlar. Masalan: 

G.Deyker va N. Friydlarning milliy xarakter va xususiyatlarini urganishga 

karatilgan testlar, ular asosan shaxs tahsirchanligi va xissiy reaktsiyalarni 

urganadi. Bundan tashkari shu gurux testlarga aloxida intellektni tekshiruvchi, 

mahnaviy dunekarashni urganish, adolat xissini aniklash,badiiy did testlari va 

boshka testlar kiradi 

 

 




Download 455,82 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   23




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish