Islom mazhabchiligi

39

40

41

42

43

44 103

B

... ...

03 Oktyabr 2006, 21:50:46

 

BOSH SAHIFA YORDAM QIDIRUV KIRISH

REGISTRATSIYA

---

qiladigan 3 asosiy yo‘nalish vujudga kelgan. Bulardan sunniylik va shialik

hozirda ham mavjud, lekin xorijiylar yo‘nalishi o‘rta asrlardayoq avval ko‘p

firqalarga ajralib, keyinchalik yo‘qolib ketgan, undan faqat bitta ibodiylar

(abodiylar) firqasi saqlanib qolgan. 2) Islomdagi firqalar, mohiyatan

aqidaviy ta’limot va marosimchilik masalalarida oz yoki ko‘p darajada bir-

biridan tafovut qiladigan diniy guruhlar. Islomda firqalarning eng ko‘pi

shialikdan ajralib chiqqan, bulardan qarmatiylar, ismoiliylar, zaydiylar,

nusayriylar, aliilohiylar, druzlar va b. hamda ular ichidan ajralgan ko‘p kichik

firqalarni, yangi davrda vujudga kelgan bobiylik, bahoiylik kabilarni tilga

olish mumkin. Sunniylik islomda ortodoksal diniy ta’limot hisoblangan,

o‘rta asrlarda undan firqalar ajralib chiqmagan. Urta asr oxirlari va yangi

davrga kelib unda ham firqa va oqimlar paydo bo‘lgan. Bulardan

ravshaniylar (17-a.), ahmadiya, voisovchilar firqalarini (19-a.), vahhobiylik,

mahdiylik, panislomizm kabi diniy-siyosiy oqimlarni ko‘rsatish mumkin. 3)

Mazhablar, shariat mazhablari ham islomdagi ajralishning alohida

shaklidan iborat. 4) Ilohiyot oqimlari bo‘lib, ular islom ilohiyotining

shakllanish bosqichida ilohiyotga doir ayrim masalalar bo‘yicha ixtiloflar

tufayli vujudga kelgan. Bulardan ash’ariylar, jabariylar, qadariylar, sifatiylar,

murji’iylar, mu’taziliylar va b.ni ko‘rsatish mumkin. Ortodoksal ilohiyot

ta’limoti bo‘lgan Kalom shakllanib hukmron rol o‘ynay boshlagach, ilohiyot

oqimlarining barchasi yo‘qolib ketgan. 5) Sufiylik yoki tasavvuf tariqatlari.

Sufiylik goyalari keng tarqalgach, musulmon mamlakatlarida har biri o‘z

yo‘li (suluk)ni olib borgan sufiylik rahnamolari (pirlar) nomi b-n bog‘liq

ravishda juda ko‘p uyushmalar paydo bo‘lgan. Ulardan ko‘plari o‘rta

asrlardayoq yo‘qolib ketgan. Lekin, hozirda ham g‘oyat ko‘p tariqatlar

mavjud. O’rta Osiyoda -naqshbandiylik, yassaviylik, kubroviylik, Kavkazda -

muridizm, xorijiy Sharq mamlakatlarida o‘rta asrlardan ma’lum bo‘lgan

qodiriylar, bektoshiylar, rifo’iylar, tayfuriylar, suhrovardiya, mavlaviylar,

shoziliylar, chishtiylar, safaviylar, haydariylar, ne’matullohiylar, jaloliylar

keng tarqalgan. Ularning ayrimlari hozir ham mavjud. O’rta asr oxirlari va

yangi davrda Arab mamlakatlari, Afrika, Janubi-Sharqiy Osiyo xalqlari

orasida ham ko‘p tariqatlar tarqalgan: salafiylar, shartariylar, rashidiylar,

rahmoniylar, tayyibiylar, tinoniylar, ammoriylar, hamoliylar, muridiylar,

barqiylar, idrisiylar, sanusiylar, g‘ufriylar va h.k. Umuman olganda 30 dan

ortiq tariqat mavjud. I. m.ning barcha ko‘rinishlari islom tarixida yuz bergan

g‘oyaviy-siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy, diniy aqidaviy va hayotning boshqa

sohalaridagi ixtiloflarni ifoda etadi. Shu jihatdan islomni shartli ravishda

yaxlit din hisoblash mumkin. Xilma-xil oqim va firqalarning vujudga

kelishiga birinchi navbatda ijtimoiy-siyosiy harakatlarning diniy shaklda

---

namoyon bo‘lishi sabab bo‘lgan. Islom dinini qabul qilgan xalkdarning

madaniyati, an’analari, ilgariga diniy e’tiqodlari, shuningdek ular yashagan

geofafik sharoitlar ham oqimlarning xarakteriga ta’sir etgan.

Qayd etilgan

Shahina