Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika univyersiteti

15.1 jadval

Oltinli va boyitmalarni chanlarda bakterial tanlab eritish sanoat qurulmalari

Fabrika	Davlat	Ishga tushgan vaqti	Unumdorligi, t/sut
Fairview BIOX	JAR	1986	55
Austin	AQSH	1989	50
TonkinSprings	AQSH	1990	90 (ruda)
Congress	Kanada	1990	250
HarbourLights	Avstraliya	1991	150
SaoBento	Braziliya	1991	150
Wiluna	Avstraliya	1993	154
Ashanti - Sansu	Gana	1994	1500
Youanmi	Avstraliya	1994	120
Tamborague	Peru	1998	60
Beaconsfild	Avstraliya	1999	68
Pering	JAR	2001	22
Laizhou	Xitoy	2001	100
Olimpiada	Rossiya	2002	400
Bogoso	Gana	-	1,4 mln. t ruda
Salmita(OPU)	Kanada		10
Giantellowknife	Kanada		10

1991 yildan “Harbour” (Avstraliya) fabrikasida mayin dispersli oltinmargumushli rudasini qayta ishlovchi baterial tanlab eritish sanoat qurulmasi ishlatilib kelinmoqda. Arsenopirit va pirit bakterial usuda ochilganda, 8% margumush biriktirgan boyitmadan (40 t/sut), 90% gacha oltinni ajratib olish mumkin.Tanlab eritish uchun har biri 163 m³ 6 reaktor o‘rnatilgan.Xuddi shunga o‘xshash texnologiya Avstraliyaning ikkita “Wiluna” va “Gyanmi”fabrikalarida sutkasiga 115 va 120 t boyitmani qayta ishlash joriy qilingan.

14.jadval

Bakterial tanlab eritish usulida qayta ishlanadigan oltinmagumushli boyitmalar tarkibi

	Fabrika
	Fairview (JAR)	Sao-Bento (Braziliya)	Harbour (Avstraliya)	Wiluna (Avstraliya)	Ashanti (Gana)
Arsenopirit	10,9	17,8	17,6	21,7	16,6
Pirit	33,5	15,6	28,3	36,9	6,5
Pirrotin	-	19	-	-	12,9
Sulfidli oltingugurt	20	18,7	18,6	24	11,4
Temir	23	35	22	24	17,5
Magumush	5	8,2	8,1	10	7,7
Karbonatlar	4,5	9,4	8	5	7

15.jadval

Bakterial tanlab eritish sanoat qurulmalari ishining asosiy ko‘rsatgichlari

Ko‘satgichlar	Fabrika
	Fairview (JAR)	Sao-Bento (Braziliya)	Harbour (Avstraliya)	Wiluna (Avstraliya)	Ashanti (Gana)
Unumdorlik, t/sut.	40	150	40	115	1000
Sulfidlar miqdori, %	20	18,7	18,6	24	11,4
Sulfidlar bo‘yicha unumdorlik, t/ch	333	1169	310	1150	3426
Reaktorlar hajmi, m^3	764	580	978	3144	22400
Bitta reaktorning hajmi, m^3	90	580	163	524	896
Reaktorlar soni, dona	10	1	6	6	25
Elektroenergiyaning umumiy sarfi, kVt/sut.	799	758	591	1797	7323
Sulfidlarning o‘rtacha oksidlanish tezligi kg/m^3*sut.	9,3	14,4	6,6	7,9	4,8
Sulfidlarning maksimal oksidlanish tezligi kg/m^3*sut	10,3	14,4	6,6	10	6,4
Energii sarfi, kVt/kg*S^2-	1,9	1,8	1,9	1,5	1,9

General Min. Metals and Minerals firmasi tomonidan ishlab chiqilgan oltin biriktiruvchi sulfidli boyitmalarni dastlab bakterial tanlab eritish jaroyonlarini va kiyinchalik avtokli chuqurroq oksidlash jarayonlarini jamlovchi kombinatsiyalashgan texnologiyasi tajribalari katta qiziqish uyg‘otadi.

Bu fabrikada qayta ishlanadigan oltinmagumushli boyitmlar, tarkibida pirrotinning ko‘pligi bilan ajralib turadi (19%).SHuning uchun bu boyitmalar (150 t/sut) hajmi 580 m³ bioreaktorlarda 4 soat davomida tanlab eritilganidan kiyin undagi sulfidlar 30% gacha oksidlanadi ,buda asosan pirrotin oksidlanadi. So‘ngra, quyultirilganidan kiyin bakterial tanlab eritish mahsuloti (kek) avtoklav jaroyonlariga jo‘natiladiki, bunda oltinni oxirigacha ochish evaziga uni sianlab ajratib olish 92% ga etadi. Oltinmagumushli boyitmalarni qayta ishlash tennologiyasiga BTE jaroyonlarining kritilishi oksidlash siklining umumiy unumdorligini 25% ga oshirish imkoniyatini berdi.

AQSH da dastlabki biogidrometallurgik texnologiya sanoat qurulmasi asosida murakkab oltin tarkibli rudalardan oltinni ajratish US Gold i Homestake Mining kompaniyasiga tegishli yangi “Tonkin Springs”fabrikasida qo‘llanildi. Fabrikada juda kichik o‘lchamli va mikroskopik oltin mayin donador sulfidlarda joylashgan murakkab oltin tarkibli rudalar qayta ishlanadi.

Rudada 3,9 g/t oltin, 0,25% margumush, 1,34% oltingugurt, 1,76% temir va 0,39% organik uglerod biriktiradi.

Mayin yanchilgan rudani to‘g‘ridan -to‘g‘ri sianlashda oltinning ajralishi 60% dan oshmaydi.

SHuning uchun ham dastlabki rudada oltnni sulfidlardan ochish uchun baterial oksidlash qo‘llanildi,bo‘ jarayon rudaning yiriklik o‘lchami 0,044 mm gacha maydalanganidan kiyin omalga oshirildi. (15.3 rasm.).Rudani BTE (1500 t/sutka) rN 2-1,0; baladligi 13 m, diametri 16 m.li to‘rtta bioreaktorda T.ferrooxidans bateriyalarini ishlatish bilan bajarildi.

Bioreaktordagi optimal hrorat 30-40⁰S,bo‘tananing zinchligi qattiq fazaning miqdori 30%. yuqori bo‘lmasligi t’minlanadi.

Bu sharoitda BTE davomiyligi 60 soatni tashkil qiladi.

Bo‘tana neytrallangan quyuqlantirilganidan so‘ng 24soat davomida sorbsiyali sianlash jaroyonlari o‘tkaziladi.Bo‘ texnologiyada oltinni ajralish ko‘rsatgichi 90% ni tashkil qiladi.

1989 yilda “Austin” (shtat Nevada) fabrikasida “Kostich Risech” kompaniyasi tomonidan 90-170 g/t oltin tutgan yirikligi -0,074 mm flotoboyitmani bakterial tanlab eritish jaroyoni tadbiq kilindi.

Bo‘ boyitma 45-50 t/sutki miqdorida uchta parallel ishlaydigan bioreaktorlarda 120 soat (15.4 rasm) davomida BTEga tortiladi. Sulfidlarning oksidlanish darajasi 80% bo‘lganda ,oltinning sianlash siklidagi ajralishi 90% ga etdi,ayni shu sharoitda to‘g‘ridan-to‘g‘ri sianlashda oltinning ajralishi 74-78% dan oshmaydi.

Kanadada “Salmita” fabrikasida oltinni BTE ning sanoat qurulmasiuchun jarayon parametrlari va rejimi i/ch gan, unumdorligi 10 t ruda/ sutkani tashkil qiladi. Ruda 0,75% margumush, 0,95% oltingugurt va 21 g/t oltin biriktiradi..

BTEdan so‘ng oltinning ajralishi 95,6% etadiki,bo‘ rudani to‘g‘ridan-to‘g‘ri sianlashga qaraganda 30% yuqoridir.

Kanadada “Salmita” fabrikasida oltinni BTE ning sanoat qurulmasiuchun jarayon parametrlari va rejimi i/ch gan, unumdorligi 10 t ruda/ sutkani tashkil qiladi. Ruda 0,75% margumush, 0,95% oltingugurt va 21 g/t oltin biriktiradi..

BTE so‘ng oltinning ajralishi 95,6% etadiki,bo‘ rudani to‘g‘ridan-to‘g‘ri sianlashga qaraganda 30% yuqoridir.

Takrorlash uchun savollar:

1. CHanlarda tanlab eritish va bu usulining boshqa tanlab eritish usullaridan prinsipial farqi nimada?

2. CHanlarda tanlab eritish usulining afzalliklari va kamchiliklari ?

3. Eritmadagi magumush miqdorining tanlab eritish jaroyoniga salbiy t’siri qanday va undan qutulish yullari qanaqa ?

4. Arsenopirit – pirit va piritli oltin biriktiruvchi boyitmalarni baterial tanlab eritishning chet el amaliyoti ?

5. CHanlarda tanlab eritishdan kiyingi magumushli eritmani neytrallash

qanday amalga oshiriladi va bo‘nda qanday mahsulotlar hosil bo‘ladi ?

6. . Feyrvyu (JAR) koni boyitmasini bakterial tanlab eritish jaroyonlari sxemasi izohlab bering ?

7. «Sao - Bento» (Braziliya )fabrikasi bakterial-avtoklav tanlab eritish qurulmasi uskunalari zanjiri sxemasga tarif bering?

8. «Austin» (SSHA) fabrikasida oltin briktiruvchi rudalarni qayta ishlash sxemasining o‘ziga xos xususiyatlarini yoriting?