Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Ko’p zonali tarifga o‘tish

90-inchi yillarning o‘rtalaridan elektr energiya narxi to‘xtovsiz ortadigan bo‘lib qoldi. Deyarli istalgan chiqariladigan mahsulotning tannarxidagi elektr energiyaning ulushi ham ortib bordi. Elektr energiyadan bir tekisroq foydalanishni ta’minlash uchun Federal energetika komissiyasi (FEK) Qarori bilan 01.10. 97 yildan uchta zonali tariflar kiritildi. Bu qaror ma’lum darajada elektr energiya iste’molchilarini maksimal yuklamalar soatlarida foydalanishni kamaytirish va sutkaning kamroq yuklangan soatlarida foydalanishni oshirishga qiziqtirishi kerak bo‘ldi.

Zamonaviy sharoitlarda elektr iste’molni samarador boshqarishni amalga oshirish differensiallangan tariflar bo‘yicha hisoblashlarni joriy etishsiz mumkin emas. Sutkalar zonalari bo‘yicha differensiallangan tariflarni kiritish sutka vaqtiga bog‘liq elektr energiya iste’moliga turli tariflarni ishlatilishini ko‘zda tutadi.

Energiya tizimlarida sutka davomida elektr energiya iste’moli notekis va qoidaga ko‘ra, elektr energiyaning uchta kam iste’mol qilish rejimi, o‘rta iste’mol qilish rejimi va maksimal iste’mol qilish rejimlariga ega. Bu elektr iste’moli rejimlariga muvofiq sutkalar quyidagi zonalarga bo‘linadi:

• 
  elektr energiya minimal iste’mol qilish zonasi - tungi tarif zonasi soatlariga;
  
• 
  elektr energiya o‘rta iste’mol qilish zonasi - yarim og‘ir tarif zonasi soatlariga;
  
• 
  elektr energiya maksimal iste’mol qilish zonasi - og‘ir tarif zonasi soatlariga.
  

Qoidaga ko‘ra, ertalabki va kechki maksimal iste’mol soatlariga (ertalabki va kechki og‘ir zonalar) ajratiladi. Generatsiyalaydigan quvaatlarning maksimum soatlardagi yuklanishi tungi minimum soatlaridagidan bir necha martta yuqori bo‘ladi.

Differensiallangan tariflarni kiritilishining bosh sabalaridan biri energiya tizimlarida yuklama grafigini tekislashga intilish hisoblanadi, bu yangi generatsiyalaydigan quvvatlarni kiritishni elektr energiya iste’mol qilishning kamayishi hisobiga maksimum soatlarga olib qo‘yilishiga imkon beradi. Bunig uchun elektr energiya iste’molchilari o‘z ishlab chiqarishi elektr iste’mol qilish grafigini o‘zgartirishi, ya’ni ko‘p energiya iste’mol qiladigan ishlab chiqarishni elektr energiya maksimal iste’mol qilish zonasidan o‘rta va minimal iste’mol qilish zonalariga o‘tkazishi zarur. Bu faqat agar iste’molchiga bu iqtisodiy foydali bo‘lsa mumkin bo‘ladi.

Sutkalar vaqtlariga bog‘liq turli tarif stavkalarining kiritilishi bilan ham iste’molchilarda, ham elektr energiyani Yetkazib beruvchilarda iqtisodiy samaraga erishiladi. Iste’molchi eng kata vositalarni tejashni olish uchun texnologik siklni o‘zgartirish bilan o‘z energiya iste’molini mohirona boshqarish imkoniyatini oladi.

Xulosalar. Ko‘p tarifli hisoblagichlarning o‘rnatilishi iste’mol qilingan elektr energiyaga zamonaviy tariflar bo‘yicha hisoblashishga o‘tishga imkon beradi. Ko‘plab energiya tizimlarida tunda, kunduzi va energiya tizimining og‘ir yuklamalari soatlarida elektr energiyaga turli narxlar o‘rnatilagn. Agar korxona ish qismlarining bajarilishini elektr energiya arzon bo‘lgan vaqtlarga ko‘chirsa, u holda o‘sha bir iste’mol qilishda sezilarli kam to‘laydi. Rossiyada elektr energiya uchun tungi tarif kunduzgiga nisbatan 3 marta arzonligini e’tiborga olsa, iqtisod qilish 30 % gachani tashkil etishi mumkin

Energiya kompaniyalari, o‘z navbatida, butun energiya tizimida yuklama grafigi tekislanishidan yutadi. Energiya tizimlari o‘sib borayotgan yuklamani qoplash uchun yangi quvvatni kiritish yoki elektr quvvatni boshqa energiya tizimlaridan sotib olishdan voz kechadi. Bu tufayli issiqliq elektr stansiyalarining ish rejimlari yaxshilanadi, elektr energiyani ishlab chiqarishga yonilg‘i sarfi va energetik qurilmalarning eskirishi qisqaradi.