Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali konchilik ishi va metallurgiya fakulteti

YoRUG‘LIKNING TABIATI. Optika-fizikaning yorug‘likning tabiyati, hodisalarining qonuniyatlari va yorug‘likning modda bilan o‘zaro ta’siri jaroyonlarini o‘rganadigan bo‘limidir. XVII asrning oxirida yorug‘likning tabiyati haqida quyidagi ikkita nazariya mavjud bo‘lgan:

1.Nyutonning korpuskulyar nazariyasi.

2.Gyugensning to‘lqin nazariyasi.

Korpuskulyar nazariyasiga muvofiq, yorug‘lik manbaidan katta tezlikda uchib chiqayotgan moddiy zarralar (korpuskulalar) oqimidir. To‘lqin nazariyasiga muvofiq esa, yorug‘lik manbaidan chiquvchi va «dunyoviy efirda» katta tezlik bilan tarqaluvchi to‘lqindan iboratdir.

Biroq yorug‘likning interfrentsiyasi, difraktsiyasi va qutublanishi singari hodisalarni bu nazariyalar tushuntira olmadi.

XIX asr boshlarida Gyugens-Yung-Frenkel to‘lqin nazariyasi hamma tomonidan tan olindi. To‘lqin nazariyasining zaif tomoni unda «dunyo efiri» bo‘lib, uning real mavjudligi isbot qilingan emas.

O‘tgan asrning 60- yillarida Maksvel yagana elektromagnit maydon nazariyasini ishlab chiqdi, unga muvofiq ko‘rinadigan yorug‘lik to‘lqin uzunligi 0,38 dan 0,77 mkm gacha bo‘lgan elektromagnit to‘lqinlardir. Shunday qilib, yorug‘likning tabiati haqidagi to‘lqin nazariya rivojlanib, yorug‘likning elektromagnit nazariyasiga aylandi.

XIX asrning oxiriga kelib, elektromagnit energiyaning nurlanish, tarqalish va yutilishi diskret (uzlukli) harakterda bo‘ladi, deb faraz qilish zarurligi kelib chiqdi, ya’ni yorug‘lik to‘lqin nazariyasi qayd qilganidek uzluksiz emas, balki portsiyalab (kvantlab) chiqadi, tarqaladi va yutiladi. Bu farazga asoslanib nemis fizigi M. Plank 1900 yilda elektromagnit jarayonlarining nazariyasini yaratdi, A Eeynshteyn esa 1905 yilda yorug‘likning kvant nazariyasini ishlab chiqdi, bu nazariyaga muvofiq, yorug‘lik fatonlar deb ataluvchi yorug‘lik zarralari oqimidan iborat.

Kvant nazriyasining Nyuton korpuskulyar nazariyasidan farqi shuki, odatdagi modiy zarralardan farq qiladi; barcha fatonlar yorug‘lik tezligiga teng tezlik bilan harakat qiladi va chekli massaga ega bo‘ladi. Fotonning tinch holatdagi massasi nolga teng. Shozorgi zamon ta’savirlariga ko‘ra, yorug‘lik to‘lqin hossalariga ham, korpuskulyar xossalariga ham ega bo‘lgan murakkab elektromagnit jarayondir. Shunday qilib, to‘lqin (elektromagnit) va korpuskulyar (kvant) nazariya bir-birini rad qilmaydi, balki bir-birini to‘ldiradi, bu bilan yorukg‘lik hodisalarining ikqilama harakterini aks ettiradi.