Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti metallurgiyaga kirish

Tozalovchi eritish olingan xomaki metallarni qo’shimchalardan tozalash maqsadida o’tkaziladi. Uning asosini, tozalanayotgan metall va aralashmalarning fizik–kimyoviy xossalaridagi farqlanishi tashkil qiladi. Rangli metallurgiya amaliyotida tozalovchi eritishning bir necha turi uchraydi:

1) likvasion tozalash;

2) distillyasion tozalash;

3) oksidlovchi tozalash;

4) xlorli tozalash;

5) sulfidlovchi tozalash;

6) karbonatli tozalash

Ko’pgina hollarda oksidlovchi va likvasiyali tozalash usullari qo’llaniladi.

Oksidlovchi (olovli) tozalash usuli, eritmaga oksidlab ishlov berilganda shlak tarkibiga asosiy metallga qaraganda kislorod bilan tez birikadigan keraksiz qo’shimchalarni o’tkazishga asoslangan. Bunday jarayonga misol qilib, misni olovli tozalashni keltirish mumkin.

Likvasiyali tozalash - biri tozalanayotgan metall bo’lgan ikki faza hosil qilish va uni zichligi (likvasiya) bo’yicha bo’linishiga asoslangan. Keraksiz qo’shimchalar bu vaqtda asosiy metallda erimaydigan boshqa bir fazada jamlanishi kerak. Zichligiga bog’liq holda tarkibida keraksiz qo’shimchalar bo’lgan faza yuzaga qalqib chiqadi yoki idish tubiga cho’kadi. Ikkinchi fazaning hosil bo’lishiga sabab, sovutish vaqtida keraksiz qo’shimchalarning tozalanayotgan metallda erishining pasayishi hisoblanadi. Likvasiya vaqtida fazalardan biri suyuq, ikkinchisi esa suyuq yoki qattiq bo’lishi mumkin. Likvasiyali tozalash usuli qo’rg’oshin metallurgiyasida keng qo’llaniladi.

Distillyasiya – qayta ishlanayotgan metall komponentlarini ularning uchuvchanligiga bog’liq holda qaynash haroratidan biroz yuqori haroratda bug’latish (haydash) imkonini beradigan jarayondir. Distillyasiyali jarayonlar rudali xom ashyoni, shuningdek, metallarni tozalashda tez uchuvchan qo’shimchalarni ajratish yoki metall qotishmalarni ajratishda ishlatiladi. Tozalash maqsadida o’tkaziladigan distillyasiya rektifikasiya deyiladi. Distillyasiya jarayonlar yaqin vaqtgacha rux metallurgiyasida keng qo’llanilardi va hozirda bir qator noyob va engil metallar olishda ham qo’llanmoqda.