Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universitet

3.Avtomobillarni yuk ko’taruvchanlik bo’yicha tanlash
Avtomobillar turi va modelini ularning yuk ko’taruvchanliklari bo’yicha tanlash usuli ham bor. Bunday usul eng sodda usuldir. Transport vositasining yuk ko’tauvchanligi kattasi har qanday tashish masofasida ham unumliroqdir. CHunki yuk ko’taruvchanligi katta avtomobillarning orti-tushirish operatsiyasida turish vaqtlarining o’sishi ularning yuk ko’taruvchanligi o’sishiga nisbatan har doim kam bo’ladi.bunda afzallik chegarasi sifatida harakatda bo’lish vaqtining orti-tushirish vaqtiga nisbatining birdan ortiqligi hisoblanadi, ya’ni:

Harakatda bo’lish vaqti ni yuqoridagi formulaga qo’yilsa:

bo’ladi.
Avtokorxonada yuk ko’taruvchanligi har xil avtomobillar mavjud bo’lganida  yuk ko’taruvchanligi eng katta avtomobillar uchun aniqlanadi. Agar uning qiymati birdan katta chiqsa, avtomobilning shu markasi tanlanadi va keyingi hisoblashlar to’xtatiladi.
Misol. Yuk 10 km masofaga bir tomonlama (m0,5) tashilayotir. Avtotransport korxonasida yuk ko’taruvchanligi 7,4 va 2,5 t bo’lgan 3 xil marka (modelli) avtomobillar bor. O’z navbatida, orti-tushirish operatsiyalarida bo’lish vaqt (t_o-t)lari 1,1; 0,7 va 0,5 soat. Texnik harakat tezligi 7 t li avtomobillarda 20 kmsoat, qolganlarida esa 22 kmsoat.
Echimi: 7 t yuk ko’taruvchi avtomobillar uchun:

Topilgan miqdor birdan kichik bo’lganligi uchun yuk ko’taruvchanligi 4 t bo’lgan avtomobillar uchun yechimni davom ettiramiz:

4 t li avtomobillar uchun _4t birdan ortiq bo’lganligi uchun ayni tashishda yuk ko’taruvchanligi 4 t li avtomobildan foydalaniladi.
Moki usulida avtomobillarda yuk tashishni tashkil etishda zarur bo’lgan tyagach va tirkama (yarim tirkama)lar sonini aniqlash
Tashishning moki usuli deyilganda, tyagach avtomobillarning mayatnikli marshrutlarda o’zlariga ulangan bir tirkama (yarim tirkama)ni uzib chiqarish va boshqasini uning o’rniga ulab jo’natish usuli tushiniladi. Tashishni bunday usulda tashkil etganda tirkamalarni ortish-tushirish operatsiyalarida tyagachlar bekor turib qolmasligi lozim. Ammo bunday usulni joriy etish uchun tirkamalar soni tyagachlar soniga nisbatan ancha ko’p bo’lishi zarur.
Binobarin tirkamalarning umumiy soni:
(76)
bunda: t_o-t-bir yukli qatnov uchun ortish joydagi yuklash va tushirish joyidagi yukdan bo’shatish vaqtlari yigindisi.
Misol. Yukli qatnov masofasi l_yuk*10 km, texnik harakat tezligi V_t*20 kmsoat, tirkamani yuklash vaqti t₀*0,26 soat, tushirish vaqti t_t*0,2 soat, bir tirkamani uzish va ikkinchisini ulash uchun sarflanadigan vaqt t_uu*0,1 soat. Agar marshrutdagi tyagachlar soni A_t*40 ta bo’lsa, ularning beto’xtov (uzluksiz) ishlashi uchun nechta tirkama kerakligi aniqlansin.
Echimi:
soat.
Zarur tirkamalar soni:

Transport vositalariga bo’lgan talabni hisoblash
Transport vositalarining zarur miqdorini umumiy holda aniqlash uchun barcha ko’rsatkichlar o’rtacha miqdorda, ekspluatatsion ishlar bir xil sharoitda kechishi va ularni bajarish uchun bir turdagi transport vositalari bo’lishi lozim. Bunday sharoitlar amalda juda kam uchraydi.

Transport vositalarini Yuk ko‘taruvchanlik bo‘yicha tanlash

bu erda: - avtomobilning harakat vaqti, soat;
Avtomobilning harakat vaqti quyidagi formula orqali aniqlanadi:
Demak,