Islom karimov nomidagi toshkent davlat tehnika universiteti elektronika va avtomatika fakulteti

P-n o‘tishning teshilish turlari. Yuqorida aytib o‘tilganidek, uncha katta bo‘lmagan teskari kuchlanishlarda I₀ qiymati katta emas. Teskari kuchlanish ma’lum chegaraviy qiymatga U_ChEG yetganda, teskari tok keskin ortib ketadi, o‘tishning elektr teshilishi yuz beradi.

O‘tishning teshilish turlari ikki guruhga bo‘linadi: elektr va issiqlik. Elektr teshilishining ikki mexanizmi mavjud: ko‘chkisimon va tunnel teshilish.

Ko‘chkisimon teshilish nisbatan keng p-n o‘tishlarda sodir bo‘ladi. Bunday o‘tishda teskari kuchlanishda elektron va kovaklar zarba ionizatsiyasi uchun yetarli bo‘lgan energiya oladilar va natijada qo‘shimcha elektron-kovak juftlar hosil bo‘ladi. Bu juftliklarning har bir tashkil etuvchisi, o‘z navbatida, elektr maydonida tezlashib, yana yangi juftlikni yuzaga keltiradi va x.z. Zaryad tashuvchilarning bunday ko‘chkisimon ko‘payishi natijasida o‘tishdagi tok keskin ortadi.

Tor p-n o‘tishga ega bo‘lgan yarim o‘tkazgichlarda tunnel effektiga asoslangan tunnel teshilish sodir bo‘ladi. U_TES U_ChEG yetganda zaryad tashuvchilarning bir sohadan ikkinchisiga energiya sarf qilmasdan o‘tishiga imkon yaratiladi (tunnel effekti). U_ChEGning yanada ortishi bilan shuncha ko‘p zaryad tashuvchilar tunnel o‘tishi sodir etadilar va teskari tok keskin ortib boradi.

p-n o‘tishda issiqlik teshilishi teskari tok o‘tish natijasida o‘tishning qizishi hisobiga sodir bo‘ladi. Teskari tok, issiqlik toki bo‘lib, u ortgan sari qizish ham ortadi. Bu holat tokning ko‘chkisimon ortishiga olib keladi, natijada p-n o‘tishda issiqlik teshilishi yuz beradi va u ishdan chiqadi

Yarimo'tkazgich

Yarimo'tkazgich qurilmalari pn birikma printsipiga asoslanadi. Ikki turdagi yarim Supero'tkazuvchilar mavjud - p-tipli va n-tipli. P tipidagi yarimo'tkazgichlar musbat zaryadlarning ortishi, n tipidagi - manfiy zaryadlarning (elektronlarning) ortishi bilan tavsiflanadi. Agar ushbu ikki turdagi yarimo'tkazgichlar yaqin bo'lsa, pn birikmasi deb ataladigan ikkita tor zaryadlangan mintaqalar ularni ajratadigan chegara yaqinida joylashgan. Turli xil nopok o'tkazuvchanlikdagi (yoki yarimo'tkazgich va metall) va pn birikmasidagi ikki turdagi yarimo'tkazgichli bunday qurilmaga yarimo'tkazgichli diod deyiladi . Bu turli xil maqsadlar uchun zamonaviy qurilmalarda eng ko'p talab qilinadigan yarimo'tkazgichli diodli qurilmalar. Turli xil dasturlar uchun bunday qurilmalarning ko'plab modifikatsiyalari ishlab chiqilgan.

O'tish hajmiga ko'ra diodlarning turlari

Uch turdagi qurilmalar pn birikmasining kattaligi va tabiati bilan ajralib turadi - planar, nuqta va mikroalliq.

Samolyot qismlari bitta yarimo'tkazgichli gofretni anglatadi, unda har xil nopok o'tkazuvchanligi bo'lgan ikkita mintaqa mavjud. Eng mashhur mahsulotlar germaniy va kremniydir. Bunday modellarning afzalliklari yuqori namlik sharoitida muhim to'g'ridan-to'g'ri oqimlarda ishlash imkoniyati. To'siqning yuqori sig'imi tufayli ular faqat past chastotalar bilan ishlashlari mumkin. Ularning asosiy qo'llash sohalari elektr ta'minotiga o'rnatilgan AC rektifikatorlari. Ushbu modellarga rektifikator deyiladi .

Nuqtali diodlar juda kichik pn ulanish maydoniga ega va ular past oqimlar bilan ishlashga moslashgan. Ular yuqori chastotali deb nomlanadi, chunki ular asosan muhim chastotaning modulyatsiyalangan salınımlarını konvertatsiya qilish uchun ishlatiladi.

Mikroalli modellar p-tipli va n-tipli yarimo'tkazgichlarning bitta kristallarini eritib olish yo'li bilan olinadi. Harakatlar printsipi bo'yicha, bunday qurilmalar planar, ammo xususiyatlariga ko'ra ular ishora qiladigan narsalarga o'xshashdir.

Diodlarni ishlab chiqarish uchun materiallar

Diodlarni ishlab chiqarishda kremniy, germaniy, galliy arsenid, indiy fosfid, selen ishlatiladi. Eng keng tarqalgan - bu dastlabki uchta material.

Qayta qilingan kremniy - bu nisbatan keng tarqalgan va nisbatan arzon material bo'lib, uni qayta ishlash oson. Silikon diodlar mukammal umumiy maqsadlar uchun mo'ljallangan modellardir. Ularning ikkiyoqlama kuchlanishi 0,7 V. germaniy diodlarda bu qiymat 0,3 V. nemislar kam va qimmatroq materialdir. Shuning uchun germaniy qurilmalar kremniy qurilmalari texnik vazifani samarali bajara olmaydigan holatlarda, masalan, kam quvvatli va aniq elektr zanjirlarida qo'llaniladi.

Chastota diapazonidagi diodlarning turlari

Ish chastotasiga ko'ra, diodlar quyidagilarga bo'linadi.

Kam chastotali - 1 kHz gacha.

Yuqori chastotali va super yuqori chastotali - 600 MGts gacha. Bunday chastotalarda, asosan, nuqtai nazardan moslamalar qo'llaniladi. O'tish sig'imi past bo'lishi kerak - 1-2 pF dan oshmasligi kerak. Turli xil chastotalarda, shu jumladan past chastotalarda samarali, shuning uchun ular universaldir.

Darbeli diodlar yuqori ishlash asosiy omil bo'lgan davrlarda qo'llaniladi. Ishlab chiqarish texnologiyasiga ko'ra, bunday modellar nuqta, qotishma, payvandlangan, diffuzga bo'linadi.

Diodlar uchun dasturlar

Zamonaviy ishlab chiqaruvchilar ma'lum dasturlar uchun moslashtirilgan keng diodlarni taklif qilishadi.

Rectifier diodlari

Ushbu qurilmalar o'zgaruvchan tokning sinus to'lqinini to'g'rilash uchun ishlatiladi. Ularning ishlash printsipi qurilmaning teskari taraf bilan yopiq holatga o'tish xususiyatiga asoslangan. Diod qurilmasining ishlashi natijasida hozirgi sinusoidning salbiy yarim to'lqinlari kesiladi. Maksimal ruxsat etilgan to'g'ridan-to'g'ri oqimga bog'liq bo'lgan tarqalish kuchiga ko'ra, rektifikator Diodlari uch turga bo'linadi - kam quvvatli, o'rta quvvatli, kuchli.

Oqim 0,3 A dan oshmaydigan zanjirlarda kam oqimli diodlardan foydalanish mumkin. Mahsulotlar polimer materiallardan tayyorlanganligi sababli engil va ixchamdir.

O'rta quvvatli diodlar hozirgi 0.3-10.0 A oralig'ida ishlashi mumkin. Ko'p hollarda ular metall korpus va qattiq simlarga ega. Ular asosan tozalangan kremniydan ishlab chiqariladi. Katod tomonida issiqlik moslamasiga mahkamlash uchun ip tayyorlanadi.

Kuchli (quvvat) diodlar oqimi 10 A dan yuqori bo'lgan kontaktlarning zanglashiga olib keladi. Ularning holatlari sermet va shishadan qilingan. Dizayn - pin yoki planshet. Ishlab chiqaruvchilar 100000 A va 6 kV kuchlanishlarga mo'ljallangan modellarni taklif qilishadi. Ular asosan kremniydan tayyorlangan.

Diod detektorlari

Bunday qurilmalar diodlarni kontaktlarning zanglashiga olib kirish orqali olinadi. Ular past chastotalarni modulyatsiyalangan signallardan ajratish uchun mo'ljallangan. Aksariyat uy anjomlari - radio va televizorlarda mavjud. Radiatsiya detektori sifatida fotodiodlar fotosensitiv mintaqaga kiradigan nurni elektr signaliga aylantiradi.

Cheklovchi qurilmalar

Haddan tashqari yuk himoyasi ta'minot avtobusiga teskari yo'nalishda ulangan bir nechta diodlar zanjiri bilan ta'minlanadi. Standart ish sharoitlariga rioya qilgan holda, barcha diodlar yopiq. Biroq, kuchlanish ruxsat etilgan maqsaddan oshib ketganda, himoya elementlaridan biri faollashadi.

Diod kalitlari

Yuqori chastotali signallarni darhol o'zgartirish uchun ishlatiladigan diodlarning kombinatsiyasi bo'lgan kalitlar. Bunday tizim to'g'ridan-to'g'ri oqim orqali boshqariladi. Yuqori chastotali va nazorat signallari kondansatörler va indüktörlerle ajratilgan.

Uchquni himoya qiluvchi diod

Uchqunning samarali himoyasi shunt-diodli kuchlanishni cheklovchi to'siqni oqim cheklovchi rezistorlar bilan birlashtirish orqali yaratiladi.

Parametrik diodlar

Rezonansli regenerativ kuchaytirgichlarning pastki turi bo'lgan parametrik kuchaytirgichlarda qo'llaniladi. Faoliyat printsipi fizik ta'sirga asoslanadi, ya'ni ko'p chastotali signal chiziqli bo'lmagan sig'imga kelganda, bitta signal kuchining bir qismi boshqa signalning kuchini oshirish uchun ishlatilishi mumkin. Chiziqli bo'lmagan sig'imlarni o'z ichiga olgan element - bu parametrik diod.

Aralash diodlar

Mikroto'lqinli signallarni oraliq chastota signallariga aylantirish uchun aralashtirish moslamalari qo'llaniladi. Signalni o'zgartirish aralashtirish Diodining parametrlari nomutanosibligi sababli amalga oshiriladi. Mikroto'lqinli diodlarni aralashtirishda Schottky to'siq moslamalari, varikaplar, inverterli diodlar va Mott diodlari ishlatiladi.

Ko'paytiruvchi diodlar

Ushbu mikroto'lqinli qurilmalar chastota ko'paytirgichlarida qo'llaniladi. Ular dekimetr, santimetr, millimetr to'lqin uzunliklari diapazonlarida ishlashlari mumkin. Odatda, Schottky effekti bilan kremniy va galliy arsenid asboblari ko'paytiruvchi vositalar sifatida ishlatiladi.

Diodlarni sozlash

Tyuning diodlarining ishlash printsipi ulanishning to'siq sig'imi pn ning teskari kuchlanish qiymatiga bog'liqligiga asoslanadi. Silikon va gallium arsenidi sozlash asboblari sifatida ishlatiladi. Ushbu tafsilotlar super chastota diapazonidagi chastota sozlash moslamalarida qo'llaniladi.

Generator diodlari

Mikroto'lqinlar diapazonida signallarni yaratish uchun ikkita asosiy turdagi qurilmalar talab qilinadi - ko'chkilar va Gunn diodlari. Ba'zi bir generator diodlari, agar ular ma'lum bir rejimda yoqilgan bo'lsa, ko'paytiruvchi qurilmalarning funktsiyalarini bajarishi mumkin.