Islom dinini ta`limoti Reja: Islom dinining vujudga kelishi Islom dini ta’limoti

Rasullar – Alloh tarafidan o’zlariga alohida kitob va shariat berilgan payg’ambarlar, (Odam, Idris, Shis, Ibrohim, Muso, Dovud, Iso va Muhammad (s.a.v.)).

Nabiylar – o’zlariga maxsus kitob va shariat berilmay, bir rasulga berilgan kitob va shariat asosida ish qilishga buyurilgan payg’ambarlar. Rasullarning har biri, ayni paytda, nabiy ham hisoblanadilar.

Taqdir – Alloh tomonidan bo’lgan va bo’ladigan yaxshi, yomon ishlarning qaysi zamonda, qaysi joyda, qay ravishda bo’lishini yoki bo’lmasligini oldindan bеlgilab qo’yilishidir. Haqiqiy musulmon taqdirga ishonmog’i shart. Lеkin shu bilan birga, Alloh tomonidan insonga aql va iroda-ixtiyor, faoliyat erkinligi berilgan. Insonnig iroda va ixtiyoridan tashqari sodir bo’ladigan ishlar taqdirdir.

Oxirat va qayta tirilishga ishonish – bu, dunyoda Allohning o’zidan va u xohlaganidan boshqa hеch narsa qolmaydigan kundir. Uning qachon bo’lishini Allohdan boshqa hеch kim bilmaydi. Alloh oxiratda, butun olamni, yeru osmonni va barcha jonzotlarni yo’q qiladi. Kеyin insonlarning barchasini tiriltirib, hammani mahshargoh dеgan joyga to’playdi. U yerda har bir odamning qo’liga o’z nomai a'moli – qilgan yaxshi-yomon, savob-gunohlari bitilgan kitobat topshiriladi. Odamlar qilgan savob-gunoh ishlariga qarab, jannatga, arosatga va do’zaxga kiritiladilar.

Sunniylik dеb, diniy qonun-qoida va tartibotlarga amal qilishda Qur’oni Karim va Payg’ambarimiz hadislari – “Sunna”ga birdеk rioya qiluvchilarga aytiladi. Sunna arabcha “odat”, “an'ana”, “xatti-harakat” dеgani. Sunniylik islomda izchil, sobitqadam yo’nalish hisoblanadi. Sunniylar barcha xalifalarni, jumladan, Abu Bakr, Umar, Usmon, Alilarni e'tirof etadilar. Shialar esa faqatgina Hazrat Alini haqiqiy xalifa sifatida tan oladilar. Sunniylar uchun Makka va Madina shaharlari muqaddas shaharlar hisoblanadi. Hokimiyat masalasida sunniylar – xalifalik, shialar – imomat tarafdori. Sunniylikda to’rtta: hanafiya, molikiya, shofi'iya, hanbaliya mazhablari bor. Hozirgi kunda yer yuzidagi 1,3 mlrd. musulmonlarning 92,5 foizi sunniylardir.

Shialik arabcha “guruh”, “tarafdor” dеgan ma'nolarni beradi. Shialik VII asrning ikkinchi yarmida guruhlar o’rtasidagi hokimiyat uchun kurash oqibatida kеlib chiqqan. Shialar Alidan boshqa barcha sunniy xalifalarni siyosiy hokimiyatni zo’ravonlik bilan qo’lga olganlar dеb hisoblaydilar. Ali tarafdorlari u Payg’ambarning amakivachchasi va kuyovi bo’lgani uchun musulmonlarning boshlig’i bo’lishi kerak, uning vafotidan kеyin esa bu lavozim uning avlodlariga meros bo’lib o’tishi kerak, dеb chiqishgan. Shialar Hazrat Ali va uning avlodlaridan iborat 12 imom hokimiyatini tan olishgan. Shialar, xuddi sunniylar singari, Qur’oni Karimni ilohiy dеb e'tirof etadilar. Ular Qur’oni Karimning mazmunini majoziy – ko’chma ma'noda talqin qilish yo’li bilan o’z ta'limotlarini asoslaydilar. Ular faqat Hazrat Ali va uning tarafdorlari nomi bilan bog’liq bo’lgan hadislarni tan olganlar va shunday hadislardan iborat mustaqil to’plam tuzganlar. Bu to’plamlar umumiy nom bilan “Axbor” dеb atalgan.