Искусство структурирования городов

---

Abu Rayhon Beruniy

953-1050 yilda o’zining qator falsafiy asarlarida

psixologik va pedagogik qarashlarini bayon

qiladi. Bular inson shaxsining shakllanishi,

ahloqiy kamoloti, aql-idroki, tafakkuri haqida

fikrlaridir.

Abu Ali ibn Sino

 980 yili Arshona qishlog’ida (Buxoro

yaqinida) tug’ilgan. Ibn Sino o’zining ilmiy

dunyoqrashi bilan butun jahonda fan

taraqqiyotiga va uning rivojlanishiga ta’sir

ko’rsatgan olim hisoblanadi. 

Mahmud Qoshg’ariy 

X1 asrda yashab o’tgan alloma,

Turkmaniston erlarida yashab o’tgan.

U o’sgan, ya’ni O’rta Osiyo hududida

yashaydigan xalqlarning qabila va

elatlarning urf- odatlari, an’analari,

e’tiqodlarini, o’zining shu davrgacha

saqlanib qolgan asari «^ Devoni lug’ati turk»

da bayon qiladi.

P S I X O L O G I Y A   N A Z A R I Y A S I   V A   T A R I X I

P - P   1 - 1   N O S I R O V A   U M I D A

R E J A

O’RTA OSIYO

MUTAFAKKIRLARINING

PSIXOLOGIK

QARASHLARI.

Psixologiya fanining ilk g’oyalari albatta O’rta Osiyo mutafakkirlari

tomonidan ilgari surilgan, shuning uchun ham biz psixologiyani falsafiy

nuqtai nazardan o’rganamiz, ya’ni ulug’ va buyuk mutafakkirlarning

ilmiy g’oyalari, qarashlari, asarlari haqida.

Umumiy tarix doirasida ham

o’rta asrlarda SHarq uzoq vaqt

g’arbga nisbatan ilgarilab

ketgan. Xitoy, Hind, Arab, Eron,

O’rta Osiyo madaniyati bu

davrda /arbga nisbatan erta

rivojlangan.

1

Psixologiyaning

O’rta Osiyo

hududiga kirib

kelishi.

O’rta Osiyoda ilm-fan ma’rifatning

rivojlanishi, bu hududdagi ilmiy

dunyoqarashlar bilan belgilanadi.

Bizning davrimizgacha arab

istilosigacha bo’lgan davrdagi ilm-

fan va madaniyat taraqqiyoti

haqidagi ma’lumotlar saqlanib

qolmagan.

3

Ibn Sino va

M.Qoshg’ariylarning

falsafiy va psixologik

qarashlari.

2

Al Farobiy va Abu

Rayhon Beruniyning

psixologik

qarashlari.

Mineralogiya, avitsina,

tabobat qonuni, ijtimoiy

psixologiya, regional,

etnopsixologiya,

teologiya, tipologiya

Tayanch tushunchalar:

---

Unsurmoniy Kaykovus

1022 yilda tug’ilib 63 yoshida o’zining

«Qobusnoma» asarini yozgan. Bobosi Kobus

o’ta zolim, ayovsiz xukmdor bo’lgan.

«Qobusnom» asarining psixologik nuqtai

nazaridan analiz qiladigan qismi-bu –27 bobi

hisoblanadi. Bu bob «Farzandlarni parvarish

qilish fikrida» deb ataladi. Unda farzandning

ota-onani hurmat qilish, oila tarbiyasi, oilada

ota-onaning farzandiga tarbiya berish usullari

va farzandlarni parvarish qilishda uning yosh

davrlarga e’tibor berish haqida to’xtaladi. Bu

bob psixologik nuqtai nazardan juda ham

ahamiyatga egadir.

Abdurahmon Jomiy 

 1414-1492 yilda tug’ilgan. O’zining

yaratgan asarlarida shaxs taraqqiyoti

haqida teologik nuqtai nazardan fikr

yuritgan. U birinchi bor shaxs

tipologiyasini yaratgan, 6 ta tipdan iborat

bo’lib, bu tipdagi shaxslar xursandchilik

nima ekanini bilmaydi, degan fikrni ilgari

surdi.

6 tip shaxslar

1 tip - Hasadgo’y(birovlarning yutug’ini

ko’rolmaydi, kayfiyatini buzadi)

2 tip - /iybatchilar

3 tip - Tasodifat boyigan kambag’allar

4 tip - Amalparastlar

5 tip - Ziqnalar

6 tip - Ahloqsizlar

Jaloliddin Davoniy

 1427-1502 yillar, O’rta Osiyo

mutafakkirlrining ichida birinchi bor

psixologiya haqida traktat yozgan alloma

hisoblanadi. Bundan tashqari ta’lim

psixologiyasi bo’yicha bolalarni

tarbiyalash metodlari va «Hohishlar

etikasi» asarini yozgan. Inson xarakteri

haqida batafsil to’talib o’tgan. Xarakter

xislatlarni salbiy tomondan o’zgartirish

mumkin, degan fikrni ilgari surgan.

Davoniy bolalarning psixik taraqqiyotiga

muhitning roliga yuqori baho bergan.