Ishonchlilik nazariyasi va

qo‘zg‘almas stendlar – asosan maxsus xona ichida poydevor (fundament) ga
o‘rnatilgan bo‘ladi; xona chiqindi gazlarni tashqariga chiqarish va shovqin to‘sish
jihozlari bilan ta’minlanadi (13.4-rasm);
ko‘chma asboblarga – qo‘zg‘almas stendlar majmuidagi hamda texnik xizmat
ko‘rsatish va ta’mirlash maxsus ustaxona va postlaridagi nosozliklarni aniqlovchi
asboblar kiradi;
Texnik diagnostikalash
vositalari
Harakat jarayonida
holat parametrlarini
baholovchi vositalar
Tashqi
Transport vositasiga
doimiy o‘rnatilgan
Transport vositasiga vaqti-
vaqti bilan o‘rnatiladigan
Qo‘zg‘almas
stendlar
Chegaraviy holat
indikatorlari
Holat parametrlarini
baholovchi va esda
saqlovchi vositalar
Ko‘chma
asboblar
Axborotlarni
markazlashtirilgan
holda olish
moslamalari
Axborot va maslahat
beruvchi tizimlar
13.3-rasm. Texnik diagnostikalash vositalarining tasnifi

---

87
B)
Doimiy o‘rnatilgan texnik diagnostikalash vositalari.
Texnik
diagnostikalashning transport vositasi konstruksiyasi ichiga o‘rnatilgan vositasi yoki
ichiga o‘rnatilgan tekshiruv tizimi transport vositasining tarkibiy qismi bo‘lib
hisoblanadi, transport vositasi, uning tizimi, uzeli konstruksiyasiga kiradi. Texnik
diagnostikalashning tashqi vositalari davriy, odatda, navbatdagi servis xizmati bilan
birga o‘tkaziladigan tekshiruvni ko‘zda tutadi. Boshqa vaqtda transport vositasi texnik
holatini haydovchi nazorat qilib turadi. Transport vositasi texnik holatini, uning uzel va
agregatlaridagi  ish jarayonlarini tavsiflaydigan parametrlar to‘g‘risida to‘liq,
haqqoniy va doimiy kelib turadigan axborot bo‘lishi kerak.
Ichiga o‘rnatilgan zamonaviy diagnostikalash vositalari axborotni nazorat qilish,
ishlov berish, saqlash va uzatishni avtomatlashtirishni ta’minlaydi.
Ular transport vositasi bilan birgalikda loyihalanadi va ishlab chiqariladi.
Bunda diagnostikalashning yordamchi ish hajmlari kamayadi (tashqi diagnostika
vositalarini o‘rnatish va yechish, nazorat nuqtasiga ulash), ekspluatatsiyaning real ish
tartibotlarida texnik holat doimiy nazorat ostiga olinadi.
Ichiga o‘rnatilgan diagnostikalash vositalari transport vositalari boshqaruvi
tizimlari bilan chambarchas bog‘liq. Ular axborotni ko‘pincha aynan bir datchiklardan
oladi. Natijalarni ko‘rsatish uchun raqamli va milli asboblardan, nur va tovush
indikatsiyasidan foydalanadi. Ko‘rsatish moslamalarining vazifalariga boshqa
moslamalardan chiqish signallarini qabul qilish, ularni aniqlash, axborotni displeyda,
shkalada, lampa yoki tovush signallarini so‘z buyruqlarida aks ettirish kiradi (13.5-
rasm).
13.4 –rasm. Maxsus
diagnostikalash
ustaxonasi

---

88
Zamonaviy transport vositasida ichiga o‘rnatilgan diagnostikalash tizimining
markazi – bort kompyuteri (elektron boshqaruv bloki) hisoblanadi. U diagnostik
axborotni dasturlar bo‘yicha taqsimlaydi, ular esa, o‘z navbatida, nosozlik tavsiflari va
turlarini aniqlaydi, detal va agregatlar resurslari sarfini hisoblaydi, keyinroq texnik
diagnostikalash tashqi vositalari tomonidan foydalanish uchun saqlaydi va texnik
ta’sirlarni rejalashtirish uchun ishlov beradi.
Detal va uzellar resursini hisoblash transport vositasini buzilishlarsiz
ekspluatatsiya qilish imkonini beradi. Yetilib kelayotgan buzilishlar oldindan aniqlansa,
ekspluatatsiyani to‘xtatish, u yoki bu texnik ta’sirlarni o‘tkazish to‘g‘risida qaror qabul
qilish imkoni yaratiladi.
Ichiga o‘rnatilgan vositalar bilan diagnostikalash insonni nafaqat diagnoz olish
jarayonidan, balki undan keyin foydalanish uchun tavsiyanomalar ishlab chiqishdan
ham ozod etishi mumkin, chunki mikroprotsessor texnikasi vositalari yordamida
diagnostikalash natijalariga ishlov berish, mazkur transport vositasining keyingi
ekspluatatsiyasi bo‘yicha tavsiyanoma ishlab chiqish va profilaktik texnik xizmat
o‘tkazishning ma’qul muddatlarini aniqlash imkoni bor.
Zamonaviy kommunikatsiya aloqalari vositalari holati nafaqat haydovchiga, balki
transport korxona menejeriga ham xizmat ko‘rsatish yoki ta’mirlashni rejalashtirish va
tashkil etish bo‘yicha real vaqt tartibotida qaror qabul qilish uchun transport vositasi
texnik holati to‘g‘risida axborot uzatish imkonini beradi.
Doimiy o‘rnatilgan diagnostika vositalariga moslashganlikni ta’minlash bo‘yicha
transport vositalariga ma’lum talablar qo‘yiladi. Transport vositasi konstruktsiyasiga
o‘rnatilgan diagnostika vositalari uning korxonaga kelmasdan avval texnik holati
to‘g‘risidagi axborotni yig‘ish imkonini beradi, ya’ni transport vositalarini soz, texnik
xizmat ko‘rsatish va joriy ta’mirlash talab qiluvchi guruhlarga bo‘linishini ta’minlaydi.
Transport vositasining nazoratga qulay bo‘lishini ta’minlash maqsadida uning agregat
va mexanizmlariga quyidagilar o‘rnatiladi:
1) datchiklar;
2) axborotni markazlashtirgan holda olish moslamalari;
3) nosozlik indikatorlari;
13.5-rasm. O‘lchov asboblar paneli

---

89
4) kompyuter (texnik holat to‘g‘risidagi axborotga ishlov berish uchun).
Konstruktiyaga o‘rnatilgan murakkab diagnostika vositalari haydovchiga tormoz
tizimining holati, yonilg‘i sarfi, ishlatilgan gazlarning zaharliligi ustidan doimiy nazorat
qilish imkonini beradi.
B. Doimiy o‘rnatilgan TDV yordamida haydovchi tormoz tizimi, uzatma va
mexanizm elementlarining ishlashi, yonilg‘i sarfi, zaharli chiqindi gazlar miqdorini
nazorat qilib borishi mumkin. Lekin bu qurilmalarning ishonchliligi chegaralanganligi
sababli, ko‘proq transport vositasiga vaqti-vaqti bilan o‘rnatiladigan TDV hozirgi
vaqtda keng qo‘llanilmoqda.
Bu moslamalar blok shaklida elektron elementlar bazasi asosida quriladi. Ular
transport vositasiga vaqti-vaqti bilan ishga chiqish oldidan qo‘yilib, ishdan qaytib
kelganda yechiladi, olingan axborotga ishlov berishda EHM samarali ishlatiladi.
Doimiy o‘rnatilgan diagnostiklash vositasining vaqti-vaqti bilan
o‘rnatiladiganidan farqi shuki, unda axborotga ishlov berish, saqlash va uzatish ishlarini
bajarishda transport vositasi konstruksiyasidagi axborot uzatish elementlaridan
foydalaniladi. O‘rnatiladigan texnik diagnostika vositasi blok shaklida tayyorlangan
bo‘lib, transport vositasiga ishga chiqish oldidan qo‘yiladi va ishdan qaytgandan keyin
yechiladi. Blokda kun davomida yig‘ilgan axborotga ishlov beriladi va tahlil qilinadi.
Masalan, transport vositasiga o‘rnatiladigan texnik diagnostika vositasi marshrut
davomida quyilgan yonilg‘ining hajmi va miqdori haqidagi axborotni esda saqlash
qobiliyatiga ega.