Ишнинг умумий тавсифи мавзунинг долзарблиги

ИЗН қаранг. рухсат...
Ижозат лексемаси ҳам рухсат лексемаси билан маънодош ва улар орасидаги фарқ жуда сезиларсиз, лекин мавжуд. Лекин ижозат лексемаси маълум даражада китобийлик хусусиятига эга. Шунинг ўзиёқ унинг қўлланиш доирасини чегаралайди. Рухсат лексемасида эса бирон жиҳатдан чегараланиш йўқ. Шу туфайли у ўз синонимик қаторида асосий лексема ҳисобланади ва унинг семемаси албатта изоҳланиб, қолган лексемалар (синонимлари) услубий фарқлари билан берилиши керак.
Кўп семемали лексема бирор семемаси ёки бир неча семемаси орқали бошқа лексемага синоним бўлса ҳам, шу семемаси билан синонимик қатордаги асосий лексемага ҳавола этилмайди.
Синонимлар бир қатор хусусиятлари билан ўзаро фарқланади. Фақат ҳавола этиш билан ана шу фарқлар сунъий равишда “йўқотилади”. Демак, лексемасемемаси изоҳининг тўғри ва тўлиқлигига путур етказилмайдиган изоҳ усулини қўллаш мумкин.
Ўзаро синоним лексеманинг бир-биридан фарқи йўқ, деярли йўқ дейиш мумкин эмас. Бундай лексемаларнинг бири қўлланиши жиҳатидан асосий эканлиги сезилиб туради, бу бирон-бир услубий ёки бошқа белги (кенг семемада) қўйилишини талаб этилади ҳам. Ана шу лексемага изоҳ берилиб, синоними унга ҳавола этилмаслиги лозим. Macалан,ияғор, пешқадам лексемаларидан илғор лексемасига изоҳ берилиб, пешқадам лексемасиайнанбелгиси билан унга ҳавола этиш бу лексеманинг мавжудлигини инкор этишдан бошқа нарса эмас. Бу билан пешқадам лексемаси ҳам илғор лексемасисемемасига берилган даражадаги изоҳ билан таъминланишидан воз кечилади:
ИЛҒОР [изоҳ]... ПЕШҚАДАМ китобийилғор...
Иккинчидан, синоним лексемаларнинг асосийси изохданиб, бошқаси (бошқалари), ўзига хос хусусиятни билдирувчи тавсиф билан (тавсифни билдирувчи белгини қўйиб), унга ҳавола этилади. Мисол:
ШОТИ шеваНарвон...
ОРАЗ бадиийЮз...
АЛАЛХУСУС эскирган, китобийАйниқса, хусусан...
Демак, бунда, биринчидан, асосий лексеманинг семемасига берилган изоҳ ҳавола этилган лексеманинг семемасига тегишли экани, иккинчидан (услубий белги билан), ҳавола этилаётган лексеманинг ўзига хос хусусияти қайд этилади. Бу билан изоҳнинг мукаммаллиги ва тушунарлилиги таъминланади.
Ана шундай имкониятлар бўлган ёки бўлмаган тақдирда ҳам маънодош лексемаларнинг ҳар бирига (унинг семемасига) изоҳбериш талаб этилади. Macалан, яхши, дуруст, соз лексемалари ўзаро синонимлардир. Улар белгининг даражаси нуқтаи назаридан бир-биридан фарқланади. Бу фарқни бирон белги билан эмас, ўзига хос изоҳ билан бериш мумкин. Мисол: