Ishning maqsadi: Talabalarga xavflarning xususiyatlarini va guruhlanishini o‘rganish va “inson-muhit” tizimini o’rganish va taxlil qilish. Reja: Xavflarning xususiyatlari. “Inson-muhit” tizimini o’rganish Хavf

AMALIY MASHG’ULOT
MAVZU: Xavflarning xususiyatlarini va guruhlanishini o‘rganish
Ishning maqsadi: Talabalarga xavflarning xususiyatlarini va guruhlanishini o‘rganish va “inson-muhit” tizimini o’rganish va taxlil qilish.
REJA:
1. Xavflarning xususiyatlari.
2. “Inson-muhit” tizimini o’rganish
Хavf – xayot-faoliyat xavfsizligining markaziy tushunchasi bo’lib, u xodisa, jarayon va ob’ektlarning inson sog’lig’iga to’g’ridan-to’gri yoki bilvosita ma’lum sharoitda qanday darajada zarar yetkazish qobiliyatini ko’rsatadi, ya’ni ko’ngilsiz oqibatlarga olib keladi.
Хavfsizlik - bu faoliyatning shunday bir xolatiki, bunda ma’lum bir ehtimollik bilan xavflarning yuzaga kelishi bartaraf qilingan bo’ladi.
Хavflar taksonomiyasi tushunchasi xavflarni ma’lum bir belgisi bo’yicha klassifikatsiyalash, sinflash yoki guruhlashdir. Хavf ko’p belgilarga ega bo’lgan murakkab iyerarxik tushunchadir. Modomiki shunday ekan, faoliyat xavfsizligi soxasida ilmiy bilimlarni tashkil qilishda, xavflarning tabiatini chuqur aniqlashda va bilishda xavflarni taksonomiyalash muxim rol o’ynaydi
Хavflar nomenklaturasi ma’lum belgisiga ko’ra xavflarning tizimlashtirilgan nomi, tushunchalari ro’yxatidir. Xozirgi kunda xavflar nomi bo’yicha alfavit tartibida nomenklatura qilingan. Хavflar nomenklaturasining bir qismi quyida keltirilgan.
Хavflar kvantifikatsiyasi - murakkab tushuncha bo’lgan xavflarni baholash, sifat jihatdan aniqlash uchun sonli tavsiflarni joriy qilishdir.
Amalda kvantifikatsiyaning sonli, balli va boshqa usullari qo’llaniladi. Хavflarni baxolashning eng keng tarqalgan usuli “tavakkal”dir.
Хavflarni identifikatsiyalash – xavflarni identifikatsiyalash deganda hayot faoliyati xavfsizligini ta’minlashga yo’naltirilgan oldini olish va tezkor tadbirlarni amalga oshirish uchun xavflarning zarur va yetarli bo’lgan miqdoriy (sonli), vaqtiy, fazoviy va boshqa tavsiflarni topish, aniqlash va belgilash jarayoni tushuniladi.
Inson
Muhit
Faoliyat jarayoni modeli “Inson-muhit” tizimini
Inson
Muhit
Xavflar
Xavfsizlik
Faoliyat jarayoni modeli “xavfsizlik”ni taminlash muammolarining yuzaga kelish bosqichlari

Davlatlar	MDХ	Garbiy Yevropa	Sharkiy Yevropa
Jami baxtsiz xodisadan %	11 1,5 13,6	8 0,5 6,25	12 0,8 6,6

Bir yilda xar 1000 ta kishiga to’g’ri kelgan o’lim bilan tugagan baxtsiz xodisalar sonining taqqoslangan ko’rsatgichlari
Хavflarning guruhlanishi
1. Kelib chiqish tabiatiga ko’ra xavflar quyidagilarga bo’linadi: tabiiy, texnikaviy, antropogen (inson bilan bog’liq), ekologik, aralash (ikkita va undan ortiq).
2. Rasmiy standart bo’yicha: fizik, kimyoviy, biologik va psixofiziologik.
3. Salbiy oqibatlarning yuzaga kelish vaqtiga ko’ra xavflar impulsli va kumulyativ (inson organizmida yig’iluvchi) bo’ladi.
4. Olib keluvchi oqibatiga ko’ra: toliqish, kasallanish, jaroxatlanish, xalokat, yong’in, o’lim xavfi va boshqa.
5. Keltiruvchi zarariga ko’ra: ijtimoiy, iqtisodiy. texnik, ekologik va boshqa.
6. Lokalizatsiyasi (chegaralanishi) bo’yicha: litosfera, gidrosfera, atmosfera va kosmos bilan bog’liq bo’lgan xavflar.
7. Kelib chiqish soxasiga ko’ra: turmushga, sportga, yo’l - transportga, ishlab chiqarishga, urushga oid xavflarga bo’linadi.
8. Тuzilishiga ko’ra xavflar oddiy va xosila (oddiylarning ta’sirida xosil qilingan) bo’linadi.
9. Insonga ta’sir qilish xarakteriga ko’ra faol (aktiv) va sust (passiv) xavflar bo’ladi.
Хavflarni guruhlashga topshiriq
 
Quyida keltirilgan voqea va hodisalarni xavflar guruxlariga tavsiflab bering.
Хavflar turi:
1. Suv ombori tug’onida zilzila oqibatida damba yorildi.
2. Kimyoviy zavodda KТZM (kuchli ta’sir etuvchi zaxarlovchi modda) tarqaldi.
3. Atom elektr stansiyasida avariya yuz berdi.
4. Ko’prikda poyezdlar avariyaga uchradi.
5. Тog’ oldi zonasida sel kelishi natijasida suv toshqini.
6. Kanalda avariya yuz berdi.
7. Тog’ oldi zonasida tuproq ko’chishi.
8. Meliorativ mashinalarni ta’mirlash korxonasida yong’in.
9. Тog’ zonasida qor ko’chishi.
10. Aholi yashaydigan punktda yuqumli kasallik tarqalishi.