Қишлоқ хўжалик фитопатологияси фанининг мақсади ва вазифалари

Картошка туганакларининг қора калмараз (ризоктониоз) касаллигини Rhizoctonia solani замбуруғи қўзғатади. Замбуруғ тупроқда бутун дунёда тарқалган, Ўзбекистонда омборхоналарда туганакларни зарарлаши ЎГЭБИ ходимлари томонидан хабар қилинган, бошқа кузатувларда унинг картошка туганакларида жуда кам учраши қайд этилган (Холмуродов, 2004). Ризоктониоз картошканинг туганак, новда, поя, илдизпоя ва илдизларини зарарлайди. Касал туганаклар экилганда, ризоктониоз ниҳолларга катта зарар етказади, уларни жуда сийрак қилиб қўяди, чунки ниҳоллар тупроқ юзасига чиқмасдан ёки чиққандан сўнг тезда чирийди. Уруғлик туганаклар чуқур экилса, нобуд бўлган ниҳоллар сони ошади. Илдизпоя ва поянинг пастки қисмида бироз ботиқ, ҳажми ва шакли ҳар хил бўлган қўнғир доғлар ва яралар, уларнинг устида сарғиш-қўнғир гифалар қатлами пайдо бўлади. Зарарланган туганаклар устида қаттиқ, тўқ-қўнғир, сўнгра қораювчи, шакли ҳар хил склероцийлар ри-вожланади. Касаллик юқори намлик ва 9-27°С (оптимум 15-21°С) ҳароратда ривожланади. Замбуруғ ўсимлик қолдиқларида сақланади ва склероцийлари ёрдамида картошка туганаклари билан тарқалади. Созтупроқларда камроқ, қумоқ тупроқда кўпроқ учрайди ва ўсимликларни кучлироқ зарарлайди. Картошкадан ташқари помидор, бақлажон, қалампир, сабзи, карам, лавлаги, турп, бодринг, салат, қовоқ, тамаки, ғўза ва бошқа кўп экин ва бегона ўтларни зарарлайди. Касалликка чидамли навлар мавжуд эмас. Бошоқли экинлар ва ўтлар зарарланмайди, беда жуда кам зарарланади. Туганаклар зарарланиш даражаси билан боғлиқ ҳолда, ризоктониоз картошка ҳосилининг 16-25 фоизини йўқотиши аниқланган.
Кураш чоралари. Уруғлик учун соғлом туганаклар қўллаш, уларни саёз экиш, картошка экиш қаторларига тупроқ фунгициди киритиш, далада тупроқ кучли зарарланмаган ҳолларда экишдан олдин самарали фунгицидлар билан дорилаш, ҳосилни ўз вақтида йиғиб олиш тавсия қилинади (Пересыпкин, 1982; Int. Potato Center, 1982).
Картошка кумушранг калмараз касаллигини Helminthosporium solani гифомицет замбуруғи қўзғатади. Туганаклар тупроқда зарарланади, уларнинг устида тўқ-кулранг, диаметри 1-6 мм ча моғор қатлами пайдо бўлади. Омборхонада сақланаётган туганакларнинг эпидермиси остида склероцийлар ривожланади ва туганакларнинг қобиғи чирийди. Замбуруғ туганакларга кўзчалари орқали киради. Бу касаллик кўпинча бўртма калмараз билан бирга учрайди (Пересыпкин, 1982). Ўзбекистонда омборхоналарда сақланаётган картошкада қайд этилган (Холмуродов, 2004).
Қўзғатувчининг белгилари. Helminthosporium solani. Картошканинг туганакларида склероцийларнинг коптоксимон тўдаси ҳосил бўлади, улардан конидиофора ва конидиялар ўсиб чиқади. Конидиофоралар тўғри, пастидан учига қараб ингичкалашган, жигарранг, тўқ-қўнғир, тўқ-зайтун тусли, узунлиги 150-600 мкм, эни остки қисмида 9-15 мкм, учида 4,8-9 мкм. Конидиялар тўғри ёки эгилган, тескари-тўқмоқ шаклли, олдин рангсиз, сўнгра жигар-ранг, тўқ-зайтун тусли, 2-8 сохта тўсиқчали, ўлчами 24-85x7-11 мкм, ўртача 39x9,4 мкм, учи 2-4 мкм гача ингичкалашган.