Қишлоқ хўжалигида ишлатиладиган ўғитлар ва уларни қўллаш

Тупроқдаги калий
Тупроқдаги ялпи калийнинг миқдори азот ва фосфорнинг 
йиғинди миқдоридан анча кўпдир. Ҳайдалма қатламдаги ялпи 
калийнинг миқдори азот миқдорига нисбатан 5-50 марта, 
фосфорга нисбатан 8-40 марта кўп. 
Тупоқларнинг калий билан таъминлашини таққослаб 
кўрсак: энг кўп калий бўз ва қора тупроқларда, энг ками эса 
қизил тупроқларда учрайди. 
Калийли ўғитлар ва уларнинг хоссалари
Калий хлорид (KСl). Энг кенг тарқалган калийли ўғит 
ҳисобланиб, ишлаб чиқариладиган калийли ўғитларнинг
85-90% ини ташкил қилади. Таркибида 53,7-60,0% гача калий 
(K
2
O) тутади. Давлат андозаси бўйича калий хлориди намлиги 
1% дан кўп бўлмаган, кулранг жилвага эга пушти ва оқ 
кристалларнинг аралашмаси ҳолида ишлаб чиқарилади.
Калийли туз (KCl + mKCl•nNaCl). Кулранг ва пушти кристаллар 
тутган, калий хлориди ва сильвинит аралашмасидан иборат 
ўғит.
Давлат андозаси бўйича намлиги 2 % дан ошмаслиги, 
таркибидаги K
2
O нинг миқдори 40% дан кам бўлмаслиги керак. 
Ҳаводан нам тортиб, ташиш ва сақлаш жараёнида муштлашиб 
қолади.
Таркиби ва хоссаларига кўра сильвинит ва калий хлориди 

---

26
100 китоб тўплами
ўртасида оралиқ ҳолатни эгаллайди: хлор билан натрийнинг 
миқдори калий хлориддагидан кўп, лекин сильвинитдагидан кам.
Калийли тузни натрийга талабчан ва хлорга чидамли 
экин (қандлавлаги, хашаки ва хўраки илдизмевали)га қўллаш 
яхши самара беради. Бу ўғит хлорга таъсирчан экинлар учун 
унчалик яроқли эмас. Лекин кузги шудгор остига солинганда, 
таркибидаги хлорнинг асосий қисми ювилиб кетади ва 
экинларга кўрсатадиган салбий таъсири йўқолади.
Калий сульфат (K
2
SO
4
). Оқ тусли (баъзан сарғиш) майда 
кристалл заррачали кукун. 
Таркибидаги намлик 1,2% дан 
камроқ, K
2
O нинг миқдори 46-
50% атрофида. Муштлашиб 
қолиш эҳтимоли кам, қопларда 
ёки очиқ ҳолатда ташилади.
Калий сульфатни турли 
тупроқ типларида барча қишлоқ 
хўжалик экинларига ишлатиш 
мумкин, айниқса, хлорга сезгир 
экинлар (тамаки, ток, зиғир, 
картошка, цитрус мевалилар ва 
бошқалар)га қўллаш яхши самара беради.