Қишлоқ ХЎжалиги корхоналарини таркибий қайта тузиш агентлиги

 
 
 
Расм 3.2. Сепаратор қаймоқ ажратгич барабанида суюқликлар оқимини 
харакатланиши схемаси: 
1-ёғи олинмаган сутни келиб тушиши; 2-ёғи олинмаган сутни тарелкалар оралиғида 
тарқалиши; 3-қаймоқни харакатланиши; 4-ёғсиз сутни харакатланиши. 
 
3. Барабанга оқиб тушаётган сутнинг миқдори вакт бирлиги ичида қанча 
кам бўлса, марказдан қочма куч таъсирида бу сут шунчалик узоқ бўлади ва 
шунчалик яхши ажралади.
Ёғни тўлиқ ажратиб чиқариш учун баъзан 
поплавокли камера найининг диаметрини кичрайтириб, келаётган сут миқдори 
10—15% камайтирилади. Аммо сут оқими камайиши билан сепараторнинг иш 
унуми хам пасаяди. 
4. Сут тоза бўлиши керак. Сепарациялаш жараёнида сутдан механик 
қўшилмалар хам ажралиб чиқади. Улар барабанни ички юза қисмини, аста 
секин кирлар майдонини ва кейинчалик тарелкалар орасидаги бўшлиқни 
тўлдиради. Бундай шароитда ёғсиз сутни барабан перифериясига ўтиши 
қийинлашиб у тарелкалар оралиғи бўйлаб кўтарилади ва қисман қаймоқни 
ёғлилигини 
пасайтириб 
қаймоқ 
канали 
орқали 
чиқади. 
Демак, 
сепарацияланадиган сутда механик аралашмалар кўп бўлса, улар фақат 
барабаннинг 
аралашмалар 
йиғиладигаи 
қисмидагина 
эмас, 
балки 
тарелкаларнинг четида ва улар орасида хам тўпланиб қолади, натижада сутнинг 
ёғ ажратиши камаяди. Чўкмадан узлукли тозаланиб ишлайдиган сепаратор 
қаймоқ ажратгичларни узлуксиз иш вақти 1,5-2 соатни ташкил қилади. Шундан 
сўнг сепаратор тўхтатилиб, барабани шиллик моддадан ювиб тозаланади ва яна 
ишга туширилади. Сепараторни ушбу узлуксиз иш вақти жуда ифлосланган

---

30 
ёки жуда майда оқсил чўкмаси пайдо қиладиган юқори кислоталикга эга бўлган 
сутни сепарациялашда анча қисқаради.
Ўз-ўзини чўкмадан озод қиладиган сепараторларни ишлатилиши ва 
сепараторни узлуксиз иш вақтини 10 соат ва ундан юқори муддатга узайтиради 
ва мехнат харажатларини камайтиради. 
Шунинг учун сепарациялаш учун кислоталиги 20 
0
Т дан юқори бўлмаган, 
олдиндан тозаланган сутни ишлатилиши мақсадга мувофиқдир.
5. Ёғ
Қ
умоклари қанча йирик бўлса, шунча тез ажралади. Майда ёғ 
шарикларини чегаравий ўлчамлари 0,8-1 мм ни ташкил этиши керак, ўта майда 
ёғ шарикларини зичлиги эса оқсилли – лецитин қобиғ туфайли плазма 
зичлигига яқинлашади ва барабанни одатдаги айланиш тезликларида ажралиб 
чиқмайди. Хозирги сепараторларда ёғи олинган сутга диаметри 0,1 микрондан 
кичик бўлган ёғ қумоқларигина тушади; ёғи олинган сутда 0,05% атрофида ёғ 
қолади. Ёғсиз сутда рухсат этилган ёғ миқдори 0,05 % дан ошмаслиги керак. 
Сепарация жараёни тўғри ташкил этилганда ёғсиз сутдаги ёғ миқдорини 0,03-
0,01 % гача пасайтириш мумкин. 
6. Сут сифатли бўлиши зарур. Сепарациялаш сифатига сутни кислоталиги 
кескин таъсир қилади. Сутни кислоталигини ошиши унинг кимёвий ва 
физикавий хусусиятларини, сут оқсилларини коллоид холатини ва шунингдек, 
сутни қовушқоқлигини ошишига олиб келади. Сутнинг кислоталилиги юқори 
бўлса, бу ҳам қаймоқнинг сутдан тўлиқ ажралмаслигига сабаб бўлади; чунки 
ивиб қолган оқсил ивиқлари сепараторнинг шиллиқ моддасига қўшилиб, 
барабаннинг радиусини кичрайтиради.
7. Ёғсизлантириш сифати бошланғич сутдаги ёғ миқдорига боғлиқ бўлади. 
Одатда сепарациялашга ёғлиги 4,0 % гача бўлган сутни жўнатилиши мақсадга 
мувофиқдир. 
Ёғлиги 
юқори 
бўлган 
сутни 
сепарациялашда 
унинг 
қовушқоқлигини ошиши сабабли ёғсизлантириш натижаси ёмонлашади. 
Шунинг учун ёғлиги юқори бўлган сутни сепарациялашда сутни иситиш 
хароратини ошириш ёки сепараторга берилаётган сут миқдорини камайтириш 
зарур бўлади.
8. Олинаётган қаймоқ ёғлигини 30 % дан ошиши ёғсиз сутга ёғ ўтишини 
оширади. 
Сутни сепаратор қаймоқ ажратгичларда сепарация қилиш пайтида 
ёғсизлантирилган сут ва қаймоқ олинади. Сепарация пайтида олинаётган 
қаймоқни асосий қисми сариёғ ва сметана ишлаб чиқаришга йўналтирилса, 
қолган қисми эса пастерланган қаймоқлар ишлаб чиқариш ва сутни 
нормаллаштириш учун фойдаланилади. Таъкидлаш жоизки, қаймоқ ёғи сариёғ 
ёғига монанд эмас, у янада биологик қийматлидир. Қаймоқ ёғи сариёғга 
нисбатан кўп миқдорда фосфатидлар, тўйинмаган ёғ кислоталари ва бошқа 
биологик қийматли моддаларга эга. Органолептик, физико-кимёвий ва 
микробиологик кўрсаткичлари бўйича қаймоқ икки навга бўлинади. Хар бир 
навдаги қаймоқ 1-жадвалда келтирилган талабларга жавоб бериши лозим.