Ishlab chiqarishning samaradorligi va uning ko’rsatkichlari



Download 167,67 Kb.
bet7/7
Sana11.01.2022
Hajmi167,67 Kb.
#340433
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
Ishlab chiqarishning samaradorligi (Yusufxo'ja)

Ahmadjon Oʻlmasov.

Ayrim adabiyotlarda bu iqtisodiy foyda deb ham yuritiladi.

Foydaning tarkib topishi ikki bosqichdan oʻtadi:

  • birinchi bosqichda foyda ishlab chiqarish jarayonida yangi qiymatning yaratilish chogʻida vujudga keladi. Yangidan yaratilgan qiymat tarkibidagi qoʻshimcha qiymat foydaning asosiy manbai hisoblanadi, biroq u hali aniq foyda shaklida namoyon boʻlmaydi;

  • ikkinchi bosqichda ishlab chiqarish jarayonida yaratilgan foyda tovarlarni sotilgandan soʻng olingan pul daromadi bilan xarajatlarning farqi koʻrinishida toʻliq namoyon boʻladi.

Demak, tovar va xizmatlar sotilganda ularning umumiy qiymati pul daromadlariga, undagi qoʻshimcha qiymat esa foydaga aylanadi. Bundan koʻrinib turibdiki, foydaning haqiqiy manbai qoʻshimcha mahsulot yoki qoʻshimcha qiymatdir. Odatda ishlab chiqarish sohasidagi yirik korxonalar tovarlarni katta hajmda ishlab chiqarib, ularni savdo vositachilariga ulgurji narxlarda sotadilar. Shunga koʻra, ular tovarning ulgurji narxi uning tannarxidan yuqori boʻlgan taqdirda foyda oladilar.

Ishlab  chiqarish  samaradorligini  oshirishning 
omillari  va yo‘llari
Ishlab  chiqarish  samaradorligini  oshirishning  juda  ko‘p, 
xilma-xil  omillari  va  asosiy  yo‘nalishlari  mavjud.  Barcha 
omillar  uch  belgiga  asosan  guruhlarga  b o ‘linishi  mumkin:  man­
ba  bo ‘yicha,  ishlab  chiqarishni  rivojlantirish  va  takomillashti- 
rishnmg  asosiy  yo‘nalishlari  bo ‘yicha,  omillarning  o'rni  va 
amalga oshirish darajasi bo'yicha.
Omillarni 
ishlab 
chiqarish 
samaradorligini 
oshirish 
manbalari  bo'yicha  tasniflash  nimalar  hisobiga  ijtimoiy mehnat­
ni  tejashga  erishish  mumkinligini  yoki  erishilganligini  aniqlash- 
ga  yordam  beradi.  Shu  nuqtai  nazardan  asosiy  omillarga 
quyiciagilami  kiritish  mumkin:  mahsulotning  mehnat  sig‘imi, 
material  sig‘imi,  fond  sig‘imi  hamda  kapital  m ablag‘  talablikni 
kamaytirish,  tabiiy  resurslardan  ratsional  foydalanish  va  vaqtni 
tejash.  Lekin  bunday  tasniflash  talabga  javob  bermaydi.  Bu 
savollarga  javob  topish  uchun  ishlab  chiqarish  samaradorligini 
oshir.shning  barcha  omillarini  ishlab  chiqarishni  rivojlantirish 
va  takomillashtirishning  asosiy  yo‘nalishlari  bo ‘yicha  guruhlash 
kerak.  Ular  ijtimoiy  mehnatni  tejashga  qaratilgan  texnik, 
tashkiliy,  iqtisodiy  va  ijtimoiy  chora-tadbirlar  kompleksidan 
iborat.  Bu  y o ‘nalishlar  g'oyat  xilma-xildir.  Eng  muhimlariga 
quyidagilar kiradi:
-  ishlab  chiqarish  strukturasini  yaxshilash;
-  fan-texnika  taraqqiyotini  jadailashtirish,  ishlab  chiqarish 
va  mahsulotning  texnik-iqtisodiy  darajasini  ko ‘tarish,  fan  va 
texnika yutuqlarini joriy etish  muddatini  qisqartirish;
-  ishlab  chiqarishni  diversifikatsiyalash,  ixtisoslashtirish, 
kooperatsiyalash,  mahalliylashtirish  va  hududiy  joylashtirish 
darajasini  oshirish:
112



-  boshqarishning  strukturasini,  moliyalash,  baholash  va 
kreditlash hamda rag‘batlantirish tizimini  takomillashtirish;
-  inson  omilini  kuchaytirish  asosida  mehnatkashlarning 
ijodiy  faolligini  va tashabbusini  oshirishni  yo‘lga q o ‘yish.
Sanoat 
ishlab 
chiqarishini 
erkinlashtirish 
tarmoqda 
islohotlami  chuqurlushlirish.  samaradorlikni  oshirishning  asosiy 
yo'nalishi  hisoblanadi.
Sanoat  ishlab  chiqarishi  samaradorligini  oshirishning  hal 
qiluvchi 
yo‘llaridan 
yana 
biri 
fan-texnika 
taraqqiyotini 
jadallashtirishdir.  Texnik  va  texnologik  omil  mehnat  unumdor- 
ligini o ‘stirishning kamida uchdan ikki qismini ta ’minlaydi.
M a’lumki,  iqtisodiy  taraqqiyotning  turli  bosqichlarida 
texnika  taraqqiyotining  xarakteri  va  mazmuni  o ‘z  xususiyat­
lariga  ega  bo‘ladi.  Masalan,  bozor  iqtisodiyotiga  o ‘tish  natijasi­
da  fan-texnika  taraqqiyoti  undagi  miqdoriy  o ‘zgarishlargagina 
emas,  balki  ko‘proq  sifat  o ‘zgarishlariga  qaratiladi.  Umuman, 
samaradorlik  iqtisodiyotdagi  sifat  o ‘zgarishlari  bilan  bog‘liqdir, 
bu talab fan-texnika taraqqiyotiga ham to ‘liq joriy etiladi.
Sanoat  ishlab  chiqarishi  ijtimoiy-iqtisodiy  samaradorligini 
yuqori  darajaga  ko‘tarishda  inson  omilining  roli  beqiyosdir. 
Insonlaming  tashabbusi,  kuch-g‘ayrati,  jonli  ijodiyoti  har 
qanday  taraqqiyotning  qudratli  kuchi  va  eng  muhim  manbai 
hisoblanadi.  Shu  sababli  ham  insonni  jamiyatning  asosiy  ishlab 
chiqaruvchi  kuchi  deb  ataydilar.  U  barcha  yangiliklami,  shu 
jumladan,  yangi,  ilg‘or  texnika-texnologiyalami  yaratadi,  ishlab 
chiqarishni  oqilona  tashkil  etadi,  ilmiy  va  amaliy  kashtiyotlar 
qiladi.  Barcha  ishlab  chiqarish  vositalari  inson  mehnati  br'an 
harakatga  keltiriladi,  foydali  narsalar  hosil  qilinadi.  Biroq  inson 
faqat  asosiy  ishlab  chiqaruvchi  kuchgina  emas,  shu  bilan  birga 
ishlab  chiqarish  va  boshqa  ijtimoiy  munosabatlaming  subyekti 
hamdir.  Odamlar  faoliyati  shu  munosabatlar  orqali  ro‘yobga 
chiqadi.  Bu  faoliyat  yo‘nalishi  va  natijalari  xodimning  o ‘z 
faoliyatida  qanday  o'y-likiiarga,  tasavvurlarga.  maqsadlarga, 
hayotiy  yo ‘l-yo‘riqlarga  amal  qilishiga  bog‘liq.  Shu  sababli
113



inson  omilining  mohiyati,  ahamiyati  va mazmuni  tahlil  etilganda 
gap  faqat  inson  haqidagina  emas,  balki  avvalo  inson  yashab, 
mehna:  qilayotgan  ijtimoiy  munosabatlaming  butun  tizimi  bilan 
belgilanuvchi  ijtimoiy  sifatlar,  faoliyatni  rag‘batlantiruvchi 
omillar va muddaolar haqida borishi  kerak.
Qisqacha  xulosalar
Ishlab  chiqarishning  ijtimoiv-iqtisodiy  samaradorligi  muhim 
kategoriya 
sifatida, 
umuman 
olganda, 
ishlab 
chiqarish 
jarayonining  samaradorligini,  erishilgan  natija  bilan  jonli  va 
buyumlashgan  mehnat o ‘rtasidagi  nisbatlarni  o ‘rganadi.
Sanoat  ishlab  chiqarishi  samaradorligining  doimiy  oshib 
borish:  obyektiv  zaruriyat  hisoblanadi  va  milliy  daromadning 
keskin  ko‘payishiga  imkoniyat yaratib beradi.
Samaradorlik  umumiy  nazariyasida  mezon  muammosi, 
ya’ni  ^aholash  o ich o v i,  asosiy  nuqtai  nazar  masalasi  alohida 
o'rin  egallaydi.  Jami  ijtimoiy  mehnatni  tejash,  uning  unumdor- 
ligi  o ‘sishi  samaradorlikning mezoni  hisoblanadi.
lq:isodiy  hisoblash  va  tahlil  tajribasida  ikki  xil  samarador- 
li'kni  Jarqlaydilar.  Birinchi  -   umumiy  (mutlaq)  samaradorlik, 
ikkinchisi 
qiyosiy samaradorlik.
Sanoat  ishlab  chiqarishi  samaradorligining  darajasi  bir-biri 
bilan  bogMiq  o ‘zaro turli  xil  omillar ta ’siri  ostida shakllanadi.

Download 167,67 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish