Ishlab chiqarishda xafli zararli xolatlar va baxtsiz xodisalar ta’siri Reja

Ishlab chiqarishda xafli zararli xolatlar va baxtsiz xodisalar ta’siri
Reja:

1. 
   Zaharli modda nima? Zaharlanish
   
2. 
   Zaharlanish sinflari (klassifikatsiyasi)
   
3. 
   Xavfli va zararli ishlab chiqarish omillarining tasnifi.
   

Zahar-kimyoviy birikma bo‘lib, kam miqdorda tirik organizmga kirishi bilan hayot faoliyatlarini buzish natijasida o‘limga olib kelishi mumkin.
Zaharlanish-bu biror zaharli modda ta'sirida organizm faoliyatlarini buzilishi va to‘qimalarni halokatiga olib keluvchi yoki zaharlanish organizmning zaharli modda bilan kurashishi natijasida sodir bo‘ladigan kasallikdir. Qabul qilingan terminologiyaga binoan, zaharlanish deb organizmni tashqi "ekzogen" zaharli birikmalar bilan ta'sirlanishi tushuntiriladi. Zaharli va kuchli ta'sir etuvchi moddalarni kimyo - toksikologik ahamiyatini o‘rganishda moddaning zaharli ta'sir etishi (toksikometriya) haqida qisqa ma'lumotga ega bo‘lish zarur.
Toksikometriyaning asosiy parametrlari quyidagicha:
Lim ac - zaharli birikmalarning bir marotaba qo‘llanganda organizm hayotiy funksiyalarini buza oladigan va kuchli zaharlanish sodir etadigan eng kam miqdori.
LD₅₀ - o‘rtacha o‘lim dozasi, ya'ni ikki hafta davomida tajriba hayvonlarida olib borilgan sinovdan 50% o‘limga olib keluvchi zahar miqdori.
Zaharli modda qaysi usulda (oshqozon, teriga, nafas yo‘liga ta'siri) qo‘llanishiga qarab 1kg og‘irlikka mg hisobida bo‘ladi.
LD₁₀₀ - tajriba hayvonlarda 100% o‘lim sodir etadigan miqdor
SL₅₀ (CL₁₀₀) - nafas yo‘li bilan yuborilganda 50% (100%) tajriba hayvonlarini nobud qiladigan zahar miqdori, mg/m³ bilan belgilanadi.
RES  - havoda ruxsat etilgan zahar miqdori mg/m³.
CHMM - (Chegaraviy me’yoriy miqdor) havodagi taxminiy zararsiz zahar miqdori, mg/m³. Kimyoviy moddalarning xavflilik darajasi ularni kuchli ta'sir etuvchi miqdori bilan ham belgilanadi. U quyidagicha aniqlanadi:

Bu nisbat qancha katta bo‘lsa zaharli birikma shunchalik xavfsiz hisoblanadi.
Modda zaharli effekti, modda ta'siridan organizm a'zolari funksiyasi va faoliyatini o‘zgartirishi bilan belgilanadi. Bu jihatdan zaharlanish kimyoviy ta'sir sifatida belgilanadi.
Odamlar uchun moddalarni o‘limga olib keluvchi va zaharlovchi dozalari aniqlanmagan. Bu miqdor tajriba hayvonlarida(sichqon, kalamush, quyon) bergan ma'lumotlarga qarab taxminiy belgilanadi.
Zaharli modda organizmga ogʻiz, meʼdaichak, nafas yoʻllari orqali kirganda, teridan soʻrilganda, teri ostiga, orasiga, venaga yuborilganda roʻy beradigan kasallik holati. Organizm faoliyatining izdan chiqishi bilan kechadi. Zaharlanishning yuzaga kelishi va kechishi zaharlovchi moddaning organizmga qaysi yoʻl bilan kirganligiga, uning miqdori (dozasi), fizikkimyoviy holati (gaz, eritma, chang va h.k.), shuningdek, organizmning umumiy ahvoli va tashqi muhit omillariga bogʻliq, Odamlarda zaharlanishning oʻtkir va surunkali xili farq qilinadi. Oʻtkir tasodifiy va qasddan boʻlishi mumkin, ular zaharli moddaning organizmga bir marta kuchli taʼsiri tufayli yuzaga kelib, hayotiy muhim funksiyalarning izdan chiqishi bilan kechadi. Surunkali zaharli moddaning organizmga uzoq vaqt ozozdan taʼsir etishi oqibatida roʻy beradi; dorilardan boʻladigan, shuningdek, kasbkorga aloqador zaharlanishlar kuzatiladi. Turmushda kundalik hayotda uchrab turadi. Pechka yoqish va gaz plitalaridan foydalanish qoidalariga rioya qilinmaganda is yoki yoritish gazidan aynigan ovqat isteʼmol qilinganda alkogoldan dezinseksiya, deratizatsiya va b. maqsadlar uchun ishlatiladigan ximikatlardan. Dorilardan ular dozalanganda, yanglish ishlatilganda, notoʻgʻri tayyorlanganda kelib chiqadi. Odamning nechogʻli qattiq zaharlanishi shu doriga organizmning qanchalik sezgirligiga ham bogʻliq. Kasbga aloqador baʼzi korxonalarda xavfsizlik texnikasi kridalari buzilib, qoʻrgʻoshin, simob, mis, mishyak birikmalaridan zaharlanganda roʻy berishi mumkin. Tasodifiy va qasddan (mas, oʻzini yoki birovni oʻldirish maqsadida) zaharlanish ham ajratiladi. Kuchli taʼsir etadigan moddalar va dorilar notoʻgʻri saklanganda koʻpincha bolalar zaharlanib qoladi. Shuning uchun zaharli dorilar bolalar boʻyi yetmaydigan joyda sakdanish kerak. Kislota va ishqorlardan Zaharlanishda badanda qatgiq ogʻriq seziladi, lab va ogʻiz shilliq pardasi kuyadi. Suv yutganda, toʻsh orqasi va osti ogʻriydi; odam qon aralash qusadi. Ovqatdan zaharlangan kishi qornida ogʻriq sezadi, qusadi, ichi ketadi, boshi ogʻriydi, boshi aylanadi, darmoni quriydi, qattiq zaharlangan boʻlsa, hushidan ketadi, oʻlib qolishi ham mumkin. Alkogoldan Zaharlanishda mastlik, avval qoʻzgʻalish, yuz kizarishi, alkogol hidi anqib turishi, soʻngra alahlash, yuzning boʻzarishi, behushlik qayd qilinadi. Narkotik vauxlatuvchi dorilar (morfin, barbital, fenobarbital va h.k.)dan Zaharlanishda mudrash, bosh aylanishi, quloq shangʻillashi, qusish, tomir urishining sust va zaif boʻlishi, tirishish kuzatiladi. Is gazi [uglerod (P)oksid] va yoritish gazidan zaharlanish shu gazlarning nafas yoʻllari orqali kirishidan boʻladi. Belgilari; bosh ogʻriydi, quloq shangʻillaydi, bosh aylanadi, bemorning darmoni quriydi, halloslaydi; pulsi susayadi, koʻngli ayniydi va qusadi; qattiq zaharlanganda tipirchilaydi, hushidan ketadi, oʻlib qolishi ham mumkin. 3. alomatlari xilmaxil boʻlib, u jigar, buyrak, qon, markaziy va periferik nerv sistemasining qay daraja zararlanganiga bogʻliq. Davo zaharlanishga sabab boʻlgan zaharli moddani iloji boricha organizmdan tezroq chiqarish choralarini koʻrish, zaharli moddaning zaharini kesuvchi ziddizaharlardan foydalanish, zaharlangan aʼzolar faoliyatini tiklashdan iborat. Birinchi yordam: zaharlanishga gumon tugʻilganda darhol vrach chaqirish yoki bemorni yaqin oradagi kasalxonaga olib borish kerak. Kislotalar (sirka essensiyasi, xlorid kislota va h.k.)dan zaharlanganda kuydirilgan magneziya bilan suv yoki suvning oʻzini koʻp ichirib, qustiriladi. Bemor behush yoki kollaps holatida boʻlsa, qustirish yaramaydi. Ishqorlar (novshadil spirti)dan zaharlanganda 3% sirka (1 stakan suvga 1 choy qoshiq) qoʻshilgan limonli suv ichirib qustiriladi. Soʻngra bir boʻlak muz yuttirib, sovuq qaymoq yoki sutni choy qoshiqlab ichiriladi, xom tuxum, bir boʻlak sariyogʻ yuttiriladi; toʻsh ostiga muzli xalta, qoʻloyoqqa grelka qoʻyiladi. Ovqatdan zaharlanganda meʼda yuvilgandan keyin qorin va qoʻloyoqqa grelka qoʻyiladi. Koʻplab issiq ichimlik, quyuq kofe ichiriladi. Alkogoldan zaharlangan kishiga ehtiyotkorlik bilan novshadil spirta hidla tiladi, meʼdasini yuvgach, surgi beriladi, soʻngra bir stakan suvga novshadil spirtidan 3—5 tomchi qoʻshib ichiriladi. Boshiga muzli xalta qoʻyiladi. Koʻp choy yoki quyuq kofe ichiriladi. Narkotik va uxlatuvchi dorilardan zaharlanganda meʼdani yuvgach, bemorni bir oz yurgizish, ustidan sovuk, suv quyib, keyin issiq suvga tushirish, badanini issiq tutish, ishqalash, nafas toʻxtab qolganda sunʼiy nafas oldirish kerak. Is gazi va yoritish gazidan zaharlanganda sof havoga olib chiqib, novshadil spirti hidlatish, sunʼiy nafas oldirish, badanini ishqalash, achchiq choy, quyuq kofe ichirish kerak. Hayvonlar zaharli oʻt, buzilgan yemxashak yeganda, ogʻziga zaharli moddalar tushganda va zaharli gaz bilan nafas olganda zaharlanadi. Zaharlangan hayvon boʻshashadi, soʻlagi oqadi, ichi ketadi, nerv sistemasining faoliyati buziladi. Birinchi yordam: meʼdasi yuviladi, goʻshtxoʻr hayvon va choʻchqalarga qustiruvchi dori beriladi, surgi ichiriladi. Hazm yoʻlida zaharning soʻrilishini sekinlatish uchun adsorbsiyalovchi dorilar beriladi.
Ipakchilik sanoati korxonalarining sexlaridan ishlatilgan havo bilan birga chiqib ketuvchi zararli ajralmalarni ikki asosiy turga: zararli gazlar va changga ajratish mumkin. Zararli gazlar bilan ifloslangan havo pilla tortish sexlari uchun xosdir. U tozalanmagan holda umumiy va mahalliy so‘rish tizimlari vositasida so‘rish quvurlari orqali tashqariga chiqaribyuboriladi. Pillalarga quruqlayin ishlov berish sexining havosida chang konsentrasiyasi ruxsat etilgan chekli konsentrasiyadan 8-10 baravar ko‘p bo'lishi mumkin.Bunga texnologik uskunalaming tozalash tizimi qoniqarsiz ishlashi sabab bo'ladi. Sex havosiga aralashgan chang qurilish konstruksiyalari va uskunalarga o ‘tiradi. Yulish-yulish mashinasi changning katta manbaidir. Undan chiqadigan
mayda chang sex havosiga qo'shiladi, yirik chang va unga yopishgan mayda chang esa mashina ostidagi bo'shliqda to'planadi.