|
Ikkinchidan, moliya munosabatlarining muxim xususiyatlari bu ekvivalent ayirboshlash yuz bermagan munosabatlardagi taksimot xarakteridir. Kredit munosabatlarida vaktinchalik karz uchun berilgan mablag kaytarilishi va moddiy boylik bilan boyitilishi shart bulsa, moliya munosabatlarining yukorida kayd etilgan xususiyatiga binoan kursatilayotgan moddiy yordam
2
kaytarilmaydi. Bu mablaglar makroIqtisodiyot barkarorligini ta’minlash uchun tarmoklar va ayrim ishlab chiqarish buginlaridagi nomutanosiblikning oldini olish, ijtimoiy soxani rivojlantirish xam boshka maksadlarda foydalaniladi.
Uchinchidan, moliya munosabatlari yalpi milliy maxsulot va milliy daromadni maxsus fondlar asosida taksimlaydi. Yalpi milliy maxsulot va milliy daromad territoriyalararo, tarmoklararo va tarmok ichida hamda moddiy, nomoddiy soxa obektlarida moliya munosabatlari yordamida byudjet rezerv lari, sugO’rta fondlari, byudjetdan tashkari fondlar, subsidiya, subventsiya, dotatsiya tarzida taksimlanib, pul resurslaridan jamiyatning normal faoliyati uchun foydaliniladi. Moliya munosabatlari ob’ekti pul mablaglari, sub’ekti esa korxona, jamoat Tashqilotlari, davlat idoralari, muassasalar, oila va yakka shaxslardir.
2. Moliyaning vazifalari. Moliyaning uziga xos vazifalari mavjud bulib, ular kuyidagilardir:
- Taksimlash ;
- Ragbatlantirish ;
- Ijtimoiy ximoyalash ;
- Iqtisodiy axborot berish vazifasi.
Moliyaning vazifalari deganimizda uning xujalik faoliyatida mazmunlashuvini, aniq ifodalanishini tushunamiz. Qiymatning taksimlashishi yul fondi va resurslarning ishlatilishi tufayli moliya maxsulotlarini taksimlash, shaxslar va jamoalarni ragbatlantirishi, axolining ijtimoiy ximoyalanishini amalga oshirish iqtisodiy axborot kabilarda uz aksini topadi.
Taksimlash vazifasi milliy daromadlarning pul fondlari shakllanishi asosida taksimlanishidan iboratdir. Birlamchi va kayta taksimlash mavjud. Bevosita ishlab chiqarishdagi taksimlash - birlamchidir, bundan keyingi taksimlanish kayta taksimlanishdan iboratdir. Masalan, ish xaki, foyda, ijtimoiy sugO’rta, amortizatsiya kabi fondlarga bulinishi birlamchi taksimotga kiradi. Soliklar, turli tulovlar, maishiy xizmat xaki kabilar ikkilamchi yoki kayta taksimlashga kiradi. Yalpi milliy maxsulotni 100 % deb olsak, shundan 60 % ishlab chiqarishni tiklash, 20 % ish xaki, 15 % foyda, 5 % ijtimoiy sugO’rta fondlari uchun taksimlanishi mumkin.
Iqtisodiy ragbatlantirish xam avvalo moliyadan boshlanadi, bu xam pulni taksimlashdan boshlanadi. Solik tizimidagi imtiyozlar tulovlarda va subsidiyalarda ragbatlantirish uz aksini topadi. Boj xakini kamaytirish, mukofot fondlarini Tashqil etish
3
va ulardan foydalanish iqtisodiy faollikka undaydi. Ularning biri eksport yoki importni ragbatlantirsa, ikkinchisi, bevosita ishlovchilarni yoki jamoalarni ragbatlantirishda foydalaniladi.
Ijtimoiy ximoyalash xam moliyadan boshlanadi va u orkali amalga oshiriladi. Chunki, u avvalo, pul orkali, pul foizlari vositasida bajariladi va u pul tufayli amalga oshiriladi. Ma’lumki, axoli katlamida muxtoj kismlari kup , ya’ni etim bolalar, kariyalar, nogironlar, kam daromadli oilalar shular jumlasidan bulib, ular uz tirikchiligini yuritishni minimal darajada ta’minlashda xam doimo muxtoj buladilar. Ijtimoiy ximoyalash esa shularni moliyaviy kafolatlashni talab etadi. Bu asosan, davlat yordamida amalga oshadi. Davlat maxsus fonlar Tashqil etib, bunday ximoyalashni amalga oshirib boradi.
Korxona, Tashqilot, jamoalar xam shunday fondlar Tashqil etadi va axolini ijtimoiy ximoyalashda faol ishtirok etadi. Ishsizlik nafakalari, bolalar uchun nafaka, nogironlar pensiyasi kabilar bundagi asosiy fondlar xisobiga kiradi.
Bundan tashkari ishtimoiy istemol orkaliamalga oshadigan fondlar xam mavjud bulib, bularga bepul tibbiy xizmat, ma’orif, atrof muxitni soglomlashtirish va kabilarni kiritish mumkin.
Moliyaviy axborotlarni Iqtisodiyotni boshkarishda, iqtisodiy faoliyatni baxolashdagi o’rni katta. Bu moliyaviy yakunlar xususida uz vaktida xabarlar berib turish orkali amalga oshadi. Moliyaviy kursatkichlar orkali ishlab chiqarishni kuzatish, moliyaviy fondlar xolati boyicha Iqtisodiyot soxalarini muvozanati, bir-biriga monandligi kabilarni aniqlash imkoniti tuguladi.
Moliyaviy axborotda auditorlik xizmati ma’lum urin egallab axborotdan foydalanishni yaxshilaydi va tezlashtiradi. Chunki auditorlik xizmati korxonalar,kompaniyalarning xujalik-moliyaviy faoliyatini taxlil etadi, xolisona xulosalar chikaradi va ularni vaktida etkazib beradi bu moliyaviy boshkaruvda axamiyatlidir.
Moliya vazifalaridan unumli foydalanish iqtisodiy usish uchun xizmat kiladi. Moddiy va mexnat resurslarining tugri yunalishida bulishi va ularni samarali sarflash moliya faoliyatiga uning fazifalari reallashuviga boglik. Moliya uz vazifalarini bajarish bilan iqtisodiy va ijtimoiy uzgarishlarni tartibga soladi, samarali xujalik faoliyatini ragbatlantiradi. Bularni amalga oshirish moliyaviy vositalar tufayli yuz beradi. Bular katoriga ishlab chiqarish va noishlab chiqarish xarajatlari amortizasiya, foyda, aktsiya kursi, divident, soliklar, sugO’rta xakki,
bank xakki, dotatsiya, subsidiya, kompensatsiya kabilarni kiritish mumkin.
Moliyaviy vositalar fondlarda shakllanib moliya resurslarini Tashqil etadi. Ana shu resurslar orkali moliyaning ta’siri va xarakati amalga oshadi. Masalan amortizasiya fondi va foydaning bir kismi investitsiya uchun xizmat kiladi, bularning kupayish resurslari ishlab chiqarish kuvvatlarini kupaytirish rezerflari demakdir. Agarda bular etarli bulmasi, texnika, texnologiya,sarf etish kamayadi va ishlab chiqarish usishi susayadi yoki dividentlar xakida tuxtalsak, ular yukori bulsa aktsiya chikargan kompaniyalar axvolining yaxshiligidan darak beradi, aktsiya kursi oshadi, kushimcha kapital kelishi, iqtisodiy usish tezlashadi.
Moliyaviy resurslarda asosiy urinni foyda va milliy boylik tutadi. Bular iqtisodiy usish manbaini Tashqil etadi. Foyda sof daromad sifatida investitsiya, turli rezervlar, sugO’rta va ijtimoiy fondlarni uyushtirish uchun taksimlaydi.
Moliyaviy resurslar iki turga, yani mikroresurslar va makroresurslarga bulinadi. Mikroresurslar markazlashmagan bulib korxona, firma, Tashqilot, kompaniya, jamoa uyushmalari shaxslarning pul resurslaridan iboratdir. Bunga karzga olingan pullar xam kiradi.
Makroresurslar asosan davlat ixtiyoridagi pul resurslaridan iborat bulib, umumdavlat mikiyosida Tashqil etiladi va byudjetda jamgariladi.
Bozor Iqtisodiyotida mikroresurslar asosiy urinni egallaydi.Bozorda erkin iqtisodiy faoliyat sharoitida albatta firma, kontsern, korporotsiya, birlashma, korxona kabilarni moliyasi asos bulib xisoblanadi. Lekin bozor Iqtisodiyotini tartibga solishda davlat moliyasi etakchi urinda buladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
