“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

4. Mulkchilik shakllari.
Rejali Iqtisodiyotdan bozor Iqtisodiyotiga utishda ishlab chiqarish vositalariga ijtimoiy mulk atalmish davlatlashtirigan mulk shakllarining uzgartirilishi asosida asta-sekin turli nodavlat mulk shakllariga utib boriladi. Aralash Iqtisodiyot sharoitida kuyidagi mulk shakllari mavjud:
1. Davlat mulki. Aralash Iqtisodiyotda mudofaa, davlat boshkaruvi, ijtimoiy tartibni muxofaza kilish, yagona energetika tizimini ta’minlash, fundamental fanni rivojlantirish, er, er osti va ustki boyliklari, foydali kazilmalar, suv va suv inshootlari, tabiatni muxofaza kilish kabi bir kator ob’ektlar kiradi.
2. Jamoa mulki. Jamoa mulki mazkur jamoa a’zolarining mexnati bilan yaratilgan maxsulotga tula egalik kilish, foydalanish va tasarruf etishlari borasidagi ob’ektlardir. Bunda mexnat jara yonida ishtirok etuvchilar xam, uning natijasini uzlashtiruvchilar xam aynan bir kishilardir. Jamoa mulki mayda mulk egalarining kungilli, xayrixoxlik vaziyatda barchalari mavjud mulklarni birlashtirish asosida Tashqil etilgan.
3. Ijaraga olingan korxona jamoasi mulki. Bu mulk avvalo ijarachilarga tegishli mulkdir. Erni va boshka ishlab chiqarish vosi talarini ijaraga olish bilan mulkchilik xukuki ijaraga berayotgan shaxsdan olayotgan odamga utmaydi. Mulkchilikning egalik xukuki, ijaraga berayotgan shaxsda koladi. U uz mulkidan foydalanish va uni tasarruf etish xukukini shartnomada kursatilgan muddatda vaktincha, ijaraga olayotgan shaxsga beradi. Mulkchilikning uzlashtirish munosabati muayyan sharoitda mazkur ob’ektda yaratilayotgan maxsulotni ijaraga beruvchi va ijaraga oluvchi sub’ektlar O’rtasida kelishilgan nisbatlarda taksimlanishi borasida sodir buladi.
4. Xissadorlik uyushmasi.Uyushma Tashqil etuvchilarning ma’lum maksadini amalga oshirish uchun barchaga umumiy bulgan asoslarda, ammo xar bir a’zoning mulkka kushgan turlicha mikdordagi xissasi orkali vujudga keladi.
5. Yakka mulk. Bu mulk mulkning bir sub’ekt tomonidan uzlashti rilishini ifodalaydi. YAkka mulk egasi, avvalo uz mexnati, uz ishlab chiqarish vositalari bilan maxsulot yaratadi. Uz maxsuloti va daromadini uz xoxishiga muvofik tasarruf etadi.