|
Xalqaro mexnat taksimoti va integratsiyasi.
Jaxon bozorida ishtirok etishni kengaytirib borish va uni doimiylashtirish, bunda turgunlikka erishish, jaxon mexnat taksimotida ishtirok etish imkonini yaratib unda loyik o’rnini egallash zaruriyatini yuzaga keltiradi.
Malumki ijtimoiy mexnat taksimotining tub mazmuni ixtisoslashuv, ma’lum mexnat va xizmat ishlab chiqarish turlariga iktisoslashuvidan iborat. Jaxon mexnat taksimoti mamlakatlararo moslashuv ixtisoslashuv mazmunini bildiradi.
Jaxon mexnat taksimoti ikki omilga asoslanishi mumkin. Birinchi omil, malum maxsulotlar ishlab chiqarishga shu mamlakatda zarur shart-sharoitlar va imkoniyatlar mavjudligi shu bilan birga bu imkoniyatlardan tula foydalangan xolda tarixan shu xil tovar ishlab chiqarishning tarakkiy etishidir. Ikkinchi omil esa Tashqi omil bulib, bu Tashqi bozor rivojiga va bunday mexnat natijasining doimiy istemolchisi mavjudligi va Tashqi bozor tufayli ishonchli xaridorlarining doimiyligini taminlash sharoitidir.
Jaxon mexnat taksimotida malum urin egallab, uz ishlab chiqarishni rivojlantirgan va uz tovarlari bilan dunyoga mashxur mamlakatlar kup. Masalan bir necha 100 yillarda beri Angliya va Gollandiya tukimachilik sanoati bilan Germaniya mashinalari bilan, Shvertsariya soatlari, Xitoy chini va choyi, Amerika va Misr paxtasi bilan mashxurdir.
Texnika texnalogik tarakkiyot uning chegaralari juda kengaytirib yubordi va yangi yangi ixtisoslashgan ishlab chiqarishga ega bulib, dunyoda tovarlari muxum joy egallagan va bozorni egallayotgan mamlakatlar soni ortib bormokda. Jaxon miqiyosida ixtisoslashgan davlatlar yukori industirlashgan mamlakatlardir.
Tovar ishlab chiqarishdagi ixtisoslashuv, jaxon mikiyosida bu soxada asosiy yunalishni belgilovchi darajada bulish, bu tovarlarga barcha mamlakatlarda xaridorlar kupligi, shu bilan birga ishonchli urinni egallash uchun zarur tarakkiyot darajasida bulishdir.
Agar bir mamlakat bir xil tovar ishlab chiqarishga ixtisoslashib, u bilan jaxon bozoriga chikar ekan, demak bunday faoliyat avvalo uning uziga foydali va bundan u manfaatdordir.
Malumki, boshka mamlakatlar xalqlari uchun ishlab chiqarish oddiy xolat emas, chunki u istemolchi uchun kimmatga tushadi , unga ortikcha xarajatlar birinchi navbatda transport xarajatlari boj xarajatlari kushiladi. Jaxon mexnat taksimoti kengayar ekan demak uning iqtisodiy ustunligi unga manfaatdorlik mavjud.
Jaxon bozorning ortikcha xarajatlarini koplagan xolda yukori daromad taminlanishi jaxon mexnat taksimotida kattarok urinni egallashga undaydi, bundagi manfaatdorlik xar bir mamlakatni shu jarayonga tortadi. Bunday sharoitda ishlab chiqarish tuzilishini jaxon mexnat taksimoti talabi asosida kurish va jaxon bozori uchun tovarlar etkazib berishga moslashuv zaruriyati paydo buladi.
Xar bir mamlakat uchun uz sharoitlariga karab jaxon mikyosidagi ishlab chiqarishga ixtisoslashish kushimcha xarajatlarga karganda arzonga tushadi. Chunki boshka maxsulotlar bilan uzini tula taminlashga urinishga nisbatan ularni jaxon bozori orkali sotib olish arzonga tushadi. Iktiodiy tarkkiyota bunday mexnat taksimoti kanchalik afzalliklarga ega eganligi rivoj topgan mamlakatlar tajribasida yakkol isbotlanmokda. Jaxon mexnat taksimoti asosida yuzaga kelgan ishlab chiqarish xillarini saklash va taraqqiyotini davom ettirish bunda etakchilik kilish mamlakat Iqtisodiyotiga asos bolmogi kerak. Ishlab chiqarishni jaxon talabi darjasida olib borishning eng kulay va makul usuli va yuli jaxon mexnat taksimotida katta urin egallashga xarakat kilish hamda bu soxada muvaffakiyatlarini kulga kiritib borishdadir.
Xalqaro iqtisodiy integratsiya – bu mamlakatlarni chukur, barkaror uzaro aloqalarning rivojlanish va milliy xujaliklar O’rtasidagi mexnat taksimoti asosida ular xujalik- siyosiy aloqalarning birlashishi jarayonlaridir.
Xalqaro iqtisodiy integratsiya jaxon xujaligi rivojining tarixiy jixatdan uzok davr davom etgan natijasi xisoblansa- da, Prezidentimiz I.A. Karimov ta’kidlab utganlaridek xozirgi kunda xam mamlakatlarning jaxon Iqtisodiyotiga integratsiyalashuv jarayonida xal etilmagan kupdan- kup muammolar mavjudki, yuizning Respublikamiz uchun bu Tashqi iqtisodiy va valyuta siyosatini yanada erkinlashtirishdan iborat.
Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning asosiy shakllari kuyidagilar:
erkin savdo zonalari. Bu iqtisodiy integratsiyaning eng oddiy shakli bulib, uning doirasida katnashuvchi mamlakatlar O’rtasidagi savdo cheklashlari bekor kilinadi. Bunga Evropa Erkin Savdo uyushmasi va MDX mamlakatlari O’rtasidagi uzaro bitim misol bula oladi;
boj ittifoki. Iqtisodiy integratsiyaning bu shakli erkin savdo zonalarining faoliyat kilishi bilan birga yagona Tashqi savdo tariflari urnatishni va uchinchi mamlakatga nisbatan yagona Tashqi savdo siyosati yuritishini takozo kiladi. Evropa Ittifoki (EI) boj ittiofika yorkin misoldir.
tulov ittifoki. Bu milliy valyutalarning uzaro erkin almashuvini va xisob- kitobda yagona pul birligining amal kilishini ta’minlaydi. Evropa xamjamiyati, janubiy- sharkiy Osiyo va MDX mamlakatlari uchun tulov ittifoki pirovord maksaddir;
umumiy bozor. Bu iqtisodiy integratsiyaning ancha murakkab shakli bulib, uning katnashchilariga erkin uzaro savdo va yagona Tashqi savdo tarifi bilan birga kapital va ishchi kuchining erkin xarakati hamda uzaro kelishilgan iqtisodiy siyosat ta’minlanadi. Bunga Evropa iqtisodiy ittifoki yoki Evropa umumiy bozorini misol kilib keltirish mumkin. Uning doirasida barcha boj tulovlari va import meyor(kvata)lari bekor kilinadi, boshka mamlakatlardan Evropa bozoriga tovarlar kirishi bir xil tartibga solinadi. Pul mablaglari va ishchi kuchining chegaradan erkin utishi ta’minlandi hamda umumiy muammolarni xal etishda yagona siyosat utkaziladi;
iqtisodiy va valyuta ittifoki davlatlararo iqtisodiy integratsiyaning eng oliy shakli xisoblanadi. Bunda iqtisodiy integratsiyaning barcha karab chikilgan shakllari umumiy iqtisodiy va valyuta moliyaviy siyosat utkazish bilan birga uygunlashadi.
Xalqaro iqtisodiy integratsiya jarayonini ob’ektiv xarakterdagi bir kator omillar takozo kilinadiki, ularning ichidan kuyidagilar asosiy urinni egallaydi:
xujalik aloqalarining baynalminallashuvi;
xalqaro mexnat taksimotining chukurlashuvi;
umumjaxon fan- texnika revolyutsiyasi;
milliy Iqtisodiyot ochikligini kuchayishi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
