“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

4.Dj.M.Keyns nazariyasida iqtisodiy barkarorlik masalalari.
Dj.M.Keyns uzining empirik ma’lumotlari jumladan, Buyuk Depressiya davridagi kuzatishlari asosida shunday xulosaga keldi, natijada uz-uzini boshkaruvchi bozor Iqtisodiyotida tula ish bilan bandlik tasodifiy xol bulib, davlatning Iqtisodiyotga aralashuvi zarurdir. Dj.Keyns fikricha, talab va taklif barkarorligi odatda, resursning tula bandligi bilan muvofik bulmaydi; talab bilan taklif chiziklari kesishgan nuktada bozor baxosi vujudga keladi . Ammo ishlab chiqarish xajmi barkaror bulmaydi.
Bu xolat bulishining sababi investitsiya va jamgarmalar planlari muvofikligidir.
Jamgarmalar, uy xujaligida kuyidagi maksadlarda ishlatiladi:
1. Kimmatbaxo tovarlar sotib olish uchun;
2. Karilik davrini ta’minlash uchun;
3. Bolalar kelajagini ta’minlash uchun;
4. Kuzda tutilmagan vaziyatlarni sugO’rtalash uchun.
Firmalar kuyidagi maksadlarda investitsiya kiladilar:
1. Sof foyda normasini kamaytirish uchun;
2. Investitsiyaga pul kapitali olish maksadida foiz stavkasi uchun.
Dj.Keyns fikricha uy xujaligining daromadlari muxim bulib, iste’mol va jamgarish nisbati dinamikasi katta rol uynaydi. Jamgarish uchun iste’molga zarur bulgan barcha tovarlar va xizmatlar safini ortgani ajratiladi. Foiz darajasi yukoridagi nisbat ikkilamchidir. Uz navbatida investitsiyalar dinamikasi foiz normalariga boglik bulib, iste’mol, jamgarish va investitsiya vazifalarida namoyon buladi.
Dj.Keyns fikricha tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar kursatish hamda ish bilan bandlik darajalari yalpi xarajatlarga boglikdir. Yalpi xarajatlar-bu tovarlar ishlab chiqarish va xizmat kursatish uchun sarf bulgan mablaglardir. Yalpi xarajatlarning bosh kismi iste’moldir. Daromad-bu soliklardan kolgan mikdor bulib, iste’mol va kushilgan jamgarmadir. Aynan, daromad,iste’mol va investitsiyani belgilovchi kursatkichdir. Yalpi xarajatning ikkinchi elementi bulib, investitsiya bulib, uning mikdori kutilayotgan sof foyda normasi, foizning xakikiy normasiga boglikdir.
Iste’mol bilan investitsiya sarflari yalpi talab xajmini aniqlab, uz vaktida uzgarib turadi. Demak, Iqtisodiyotda yalpi talab mukim bulmaganligini yalpi talab va yalpi taklif nomutanosibligi kelib chikadi. Bu masala Dj.Keyns fikricha, “samarali talab” asosida xal etiladi. “Samarali talab”- deb yozadi. Dj.Keyns, - oddiy yalpi daromadni ifoda etib, tadbirkorlar muayyan vaziyatdagi ish bilan bandlik asosida erishmokchi bulgan (boshka ishlab chiqarish omillar egalariga daromadlar sifatida tulamokchi bulgan summa) daromaddir.
Samarali talabni ushlab turish uchun mul’tiplikator zarur bulib, u samarali talab usishi bilan investitsiya usishini muvofiklashtirib turadi. Ma’lumki, yalpi daromadda iste’mol xajmi investitsiyaga nisbatan kamayib boradi. Demak, yalpi daromaddagi iste’mol kamayishi tabiiy va doimiy bulsa, yalpi daromadning ikkinchi kismi bulgan investitsiyani kupaytirish lozim. Bu masalani davlat amalga oshiradi. Davlat uzining solik, pul kredit siyosati va davlat sarflari bilan samarali talabni yuzaga keltirib, xususiy investitsiyalarni kupaytiradi.
Shunday kilib, davlat Iqtisodiyotda barkarorlik amalga oshiradi.